ABD’nin 10 ve 12 Şubat’ta hava sahasına giren tanımlanamayan ve uçan cisimleri düşürmesi ve cisimlerin ne olduğunun anlaşılamaması dünya gündeminde yer işgal etmeye devam ediyor. 4 Şubat tarihinde de ABD, Çin’e ait şüpheli bir balonu ABD hava sahası üzerinde bir hafta uçtuktan sonra bir savaş uçağıyla düşürmüştü. Bu düşürülen cisimler nedir, nereden geliyorlar? Atmosferimizin üst tabakalarında başka neler bulunuyor?
Clive Cookson ve Ian Bott tarafından kaleme alınan ve Financial Times haber sitesinde yayımlanan makale, atmosferin yüksek tabakalarında süzülen cisimler hakkında bir takım soru işaretlerini gidermeye çalışıyor.
Yazının öne çıkan bazı kısımlarını paylaşıyoruz:
“Yolcu uçaklarının seyir yüksekliğinin üzerinde ama uydu yörüngelerinin altında kalan gökyüzü katmanı, yakın zamana kadar çoğu insan tarafından boş bir alan olarak kabul ediliyordu.
Bu durum, devasa bir Çin balonunun Kuzey Amerika’da yerden 20 km yükseklikte süzülmesinin ardından, daha düşük irtifada uçuş yapan üç gizemli cismin daha vurularak düşürülmesiyle değişti.
Surrey Üniversitesi’nden fizikçi ve güvenlik uzmanı Prof. Alan Woodward, yeryüzünden yaklaşık 15 km ile 40 km yükseklik arasında kalan ve bazen “yakın uzay” olarak da adlandırılan unutulmuş boşluğun uzun menzilli gözetleme balonları için çok elverişli olduğunu söyledi.
Woodward, “Bunu yapan sadece Çinliler değil” dedi. “Amerikalılar uzun zaman önce yüksek irtifadaki balonların istihbarat toplamak için mükemmel bir yöntem olduğunu fark ettiler.” ABD, 1950’lerde, Sovyetler Birliği üzerinde Genetrix Projesi adı verilen bir balon gözetleme programı yürüttü.
Ancak casus balonlar atmosferin bu bölümünde en sık rastlanan nesneler değil.
Peki, başımızın üzerindeki “unutulmuş boşlukta” başka neler uçuyor?
Meteoroloji ve bilimsel amaçlı kullanılan balonlar
Stratosferin üst katmanlarında en sık rastlanılan cisimler radyosonda adı verilen ve basınç, sıcaklık ve nem ölçümleri yapan aletleri taşıyan meteoroloji balonlarıdır. Bu meteoroloji balonları meteorologlara 36 km’ye kadar atmosferdeki koşulların analizini sağlar.
ABD Ulusal Meteoroloji Servisi’ne göre, dünya çapında yaklaşık 900 noktadan günde iki defa meteoroloji balonları salınıyor. Bu da yılda 600 binden fazla balonun atmosfere salındığı anlamına geliyor.
Nispeten küçük olan helyum dolu meteoroloji balonları havalandıklarında yaklaşık 2 metre genişliğindedir ve atmosfer basıncı düştükçe 6 metreye kadar genişler. Bir saat kadar yükseldikten sonra ince kauçuk zar patlar ve radyosonda küçük bir paraşütle yavaşça alçalır.
Her yıl ABD’de havaya salınan meteoroloji balonlarının yaklaşık yüzde 20’si daha sonra yerde bulunarak yeniden kullanılmak üzere iade ediliyor.
Birleşik Krallık Meteroloji Dairesi’nden Oli Claydon, salınan tüm balonların bölgedeki hava trafik kontrolüne kayıtlı olduğunu ve bu nedenle uçuşlar için herhangi bir risk teşkil etmediğini söylüyor. Claydon, “Radyosondalar önemli bir meteorolojik veri kaynağıdır ve hava tahminlerini iyileştirmek için atmosfer hakkında doğru gözlemler sağlamak üzere dünyanın dört bir yanında kullanılıyorlar,” diye ekledi.
Reading Üniversitesi’nde atmosferik fiziği profesörü olan Giles Harrison, hava balonlarının bazen başka bilimsel amaçlar için de kullanıldığını söylüyor. Harrison, “Örneğin, türbülansı, uzaydan gelen enerji parçacıklarını ve bulutlardaki elektrik yükünü ölçmek için bu balonları kullanmanın yollarını geliştirdik ve 2010 yılındaki yanardağ patlamasından sonra ortaya çıkan volkanik kül krizi sırasında atmosferdeki kül oranını tespit etmek için bunları kullandık.” diye ekledi.
Gözetleme amaçlı balonlar
Gözetleme balonları genellikle yeryüzünü görüntülemek ve haberleşme istihbaratı ile elektronik istihbarat toplamak üzere donatılır. Sıradan meteoroloji balonlarının hızlı yükselip alçalmasının aksine, daha dayanıklı malzemelerden yapılan daha büyük araçlar, 4 Şubat’ta düşürülen istihbarat topladığından şüphelenilen Çin balonunun da gösterdiği gibi, haftalarca yüksek irtifalarda sürüklenebilir.
Konuyla ilgili açıklama yapan Hertfordshire Üniversitesi Bilgisayar Bilimleri Bölüm Başkan Yardımcısı Stilianos Vidalis, uydularda kullanılan istihbarat toplama teknolojilerinin aynısının balonlar için de mevcut olduğunu söylüyor.
Vidalis, “Sensörler fotoğraf, ses, video ve [SIGINT olarak bilinen] çeşitli sinyalleri toplayabilir” diye ekliyor. “Siber güvenlik açısından bakıldığında balonlar, yüksek yörüngede yer alan uydularda bulunmayan uygun bant genişliğine ve düşük gecikme süresine [yere veri aktarım süresi] sahip bir platform sunabilir.”
Gözetleme için balon kullanmanın dezavantajı, balonun hareketlerinin yüksek irtifadaki rüzgarlara bağlı olmasıdır. Woodward, “Jet stream rüzgarları iyi anlaşıldığı için izleyecekleri yol tahmin edilebilir” diyor.
Ancak Çin’in balonunun ABD üzerinden geçeceği yolu yanlış hesaplamış olabileceğine dair bazı söylentiler mevcut.
İletişim amaçlı kullanılan balonlar
Google’ın ana şirketi Alphabet, yüksek irtifa balonlarından internet bağlantısı sağlamayı amaçlayan Loon Projesi için ileri bir yönlendirme sistemi geliştirdi. Stratosferdeki katmanlı rüzgar hareketlerinden yararlandılar; hakim rüzgarların hızı ve yönü irtifaya göre değişiklik gösteriyordu.
Loon ekibi, uygun bir rüzgarı yakalamak için yükselip alçalabilen bir balon tasarlayarak, itici güç olmadan “stratosferde yelken açmayı” hedefledi. Proje 2021 yılında ticari gerekçelerle durduruldu, ancak bazı teknolojiler daha fazla geliştirilmek üzere satıldı ve hâlâ az sayıda Loon uçuşu gerçekleştiriliyor.
ABD’de World View ve Sierra Nevada Corporation gibi diğer bazı şirketler de uzaktan ölçüm ve gözlem gibi amaçlar için stratosferik balonlar geliştiriyor.
Avrupa’nın havacılık ve uzay sektöründeki devleri, elektrikli itiş gücüne sahip çeşitli türlerde otonom yüksek irtifa yer gözlem ve iletişim platformlarına odaklanıyor.
‘Gökyüzü çöpleri’ ve UFO’lar
Bazı haberlerde son zamanlarda başımızın üzerinde biriken nesneleri tanımlamak için “gökyüzü çöpü” terimi kullanılıyor. Ancak birçok bilim insanı bu ifadenin yanıltıcı olduğunu, çünkü atmosferin üst kısmının çöplerle dolu olduğunu ima ettiğini söylüyor. Atmosferdeki insan yapımı cisimlerin çoğu muhtemelen hâlâ işlevsel, ancak bu cisimlerin işlevleri gizli olabilir.
Warwick Üniversitesi’nde fizik profesörü ve astronom olan Don Pollacco, “Bunlara çöp demek abartı olur” diyor. Atmosferin üst katmanlarında, artık kullanılmayan uyduların seyrettiği yörüngede biriken uzay çöplerine benzer çöpler bulunmaz zira bu cisimler stratosferde uzun süre havada kalamaz.
Pollacco, “Bu katmanda bir avuç deneysel araç da bulunacaktır ancak bunun sayısı çok olmayacaktır” diyor. Pollacco, balonların ve diğer hafif cisimlerin uçaklar için bir tehlike teşkil etmeyeceğini zira uçak kanatlarındaki hava akımının onları uzaklaştıracağını da sözlerine ekledi.
Güneş dışında uzak yıldızların yörüngesinde dönen gezegenler konusunda uzmanlaşan Pollacco’ya tanımlanamayan nesnelerden herhangi birinin uzaylı bir medeniyetten gelmiş olup olamayacağı soruldu. Pollacco, “Bunun olasılığı yaklaşık olarak yüzde sıfır” diye cevapladı.”
Bu yazı ilk kez 20 Şubat 2023’te yayımlanmıştır.
