Çocukların geceden söylemeye başladıkları “Okula gitmek istemiyorum” cümlesine çoğu ebeveyn aşinadır. Ancak onlarla bu konuda tartışmak ve onları ikna etmeye çalışmak çoğu zaman durumu daha da içinden çıkılmaz hale getirebilir. Avustralya’da bulunan Monash Üniversitesi’den Anna Smout ve Marie Yap ile Deakin Üniversitesi’nden Glenn Melvin, Psyche internet sitesinde yayımlanan yazılarında bu sorunla başa çıkmaya yönelik bir yaklaşım sunuyor.
Yazının bazı önemli bölümlerini aktarıyoruz:
“(…) Yaygın olarak kullanılsa da ‘okul reddi’ terimi evrensel kabul görmüş değildir. ‘Ret’ kelimesi çocuk kaynaklı bir meydan okumayı ima edebilir, ancak bir çocuğun okula devam etmekte zorlanmasına neden olabilecek çok sayıda kişi (çocuk), aile, okul, topluluk vb. kaynaklı koşullar söz konusudur. (…)
Okula gitme konusunda isteksizlik ve ret, sıklıkla yanlış anlaşılan karmaşık konulardır. Bir çocuk okula gitmek istemiyor ama yine de okula devam ediyorsa, isteksizlikten bahsedilebilir. Bir çocuk, okula gitmeyle ilgili duygusal sıkıntı nedeniyle gün içinde okula devam etmekte ve/veya okulda kalmakta zorluk yaşıyorsa, ret durumu geçerlidir. Okul reddi cinsiyetler arasında eşit derecede yaygındır. Herhangi bir zamanda görülebilse de genellikle ilkokul veya ortaokula geçiş sırasında ortaya çıkar.
Çocuğunuz okula devam etmekte zorlanıyorsa, geceler veya sabahlar bir ‘savaş’ gibidir. Çocuğunuz ağlayabilir, bağırabilir, kendini hasta hissedebilir, baş ağrısından şikâyet edebilir ve uyumakta zorluk çekebilir. Çocuklar, okulla ilgili kaygılarını veya sıkıntılarını yönetmek için yataktan çıkmayarak veya arabaya binmeyerek, okula hazırlanmayarak, saklanarak veya kendilerini bir yere kilitleyerek, kendilerine zarar vermekle tehdit ederek veya alışılmadık agresif davranışlar sergileyerek kaçmaya çalışabilirler. Okul reddi genellikle itaatsizlik veya meydan okumadan ziyade çocuğun okula devamla ilgili büyük zorluklarla başa çıkma girişiminden kaynaklanır. (…)
İsteksizliği veya reddi ele almak önemlidir
Okul ortamı sosyal ve duygusal gelişimin desteklenmesinde önemli rol oynar. Okula gitmek dayanıklılığı ve özgüveni geliştirir ve çocuğunuzun akranlarıyla ve öğrenimiyle bağlantısını sürdürmesini sağlayabilir. Okulun reddedilmesinden kaynaklanan devamsızlıklar, dersleri kaçırmak, okulu erken bırakmak, arkadaşlık/akran ilişkilerinde zorluklar ve daha sonra çalışma hayatında sorunlar (örneğin işsizlik) gibi çeşitli sonuçlara yol açabilir.
Okula gitmemek aynı zamanda ruh sağlığı sorunlarına, aile içi çatışmalara ve aile gelirinin azalmasına da (örneğin, aile üyelerinin çocuğa bakmak için evde kalması nedeniyle) yol açabilir. Çocuğunuzun okula devam etmesini desteklemek için elinizden geleni yapmak, bu olası sonuçları en aza indirebilir. (…)
Çocukların isteksizliği ya da reddi ebeveynlerin suçu olmasa da onların okula devamını desteklemek için yapabileceğiniz birçok şey var. Bu yazı, çocuğunuzun deneyimini anlamanıza, ihtiyaç duyabileceği yardım türünü belirlemenize ve okula devam hedeflerine yönelik planlar yapmanıza yardımcı olmayı amaçlıyor. (…)
Görünenin ötesine geçin
Okul isteksizliği veya reddi, çocuğun okulla ilgili sıkıntılarını iletme yolu olarak anlaşılır.
Sabahki protestoları ve okula devamsızlıkları buzdağının yalnızca görünen kısmıdır ve okula gitmekte zorlanan bir çocuğu desteklemek için daha derindeki sorunları dikkate almak önemlidir.
Yüzeyin altında risk faktörleri ve bu kaçınma davranışını sürdüren diğer faktörler yatar. (…) Bazı risk faktörleri değiştirilemese veya önlenemese de, bunların mümkün olduğunca erken ele alınması, isteksizliğin veya reddin gelişmesini ya da devam etmesini engelleyebilir. (…)
Çocuğunuzla konuşun ve onu dinleyin
İlk adımın ardından mümkün olan en kısa sürede çocuğunuzla konuşmaya çalışarak onun ret veya isteksizliğinin nedenlerini, onların bakış açısından anlamaya çalışın.
Çocukların bu tür nedenleri tespit etmekte zorlanmalarının yaygın olduğunu, dolayısıyla hissettiklerini kelimelere dökebilmek için yardıma ve zamana ihtiyaç duyabileceklerini unutmayın. Bu konuşmaların kaygı, korku veya utanç gibi zor duyguları gündeme getirmesi de yaygın bir durumdur. Bu yüzden yavaş ilerleyin ve ikiniz de sakin olduğunuzda konuşmayı başlatın. Özel, dikkat dağıtıcı olmayan bir alanda konuşun ve kendinize bolca zaman tanıyın.
Sorunu hemen çözme dürtüsüne direnmeye çalışın. Çocuğunuzun söylediklerine katılmıyor olsanız bile, önemli bir ilk adım, bunun onun için zor olduğunu anladığınızı gösterecek aktif dinleme becerilerini kullanmaktır. Örneğin:
– Çocuk: Artık okulda hiç arkadaşım yok. Herkes benden daha iyisini yapıyor ve ben okula gitmekte bir sebep göremiyorum.
– Ebeveyn/öğretmen: Görünüşe göre arkadaşların ve okuldaki çalışmalar konusunda gerçekten huzursuzsun. Şu anda okula gitmenin gerçekten zor olduğunu anlayabiliyorum. Bunun hakkında konuşmanın bile senin için üzücü olduğunu görebiliyorum.
Çocukların yanlış bir şey yapmadıklarını duymaları önemlidir. Ayrıca onları önemsediğinizi ve okulla ilgili onları ilgilendiren sorunların üstesinden gelmelerine yardımcı olmak istediğinizi görmeleri de. (…) Zorlu konuşmalar sırasında bu stratejileri kullanmak, oldukça duygusal bir tepkinin ortaya çıkma ihtimalini veya yoğunluğunu azaltabilir. Çocuğunuzun gelecekte size güvenme olasılığı artabilir. Olaylar kızışırsa sakin olun ve başka bir zaman tekrar deneyeceğinizi onlara bildirin. (…)
Ekip olarak çalışın
(…) Aşağıda, okul reddi ya da isteksizliğinin bazı yaygın nedenleriyle, evde ve okulda bunlara yönelik işbirliği temelli yaklaşım örneklerini bulabilirsiniz. (…)
Çocuğunuz akademik olarak zorlanıyorsa
Bir çocuk veya genç, okul ödevlerini anlamada ve/veya tamamlamada zorluk yaşadığında, bu durum onları hayal kırıklığına uğratabilir, kaygılandırabilir ve özgüvenlerini etkileyebilir. İşte onları desteklemenin bazı yolları:
Evde: Öğretmenlerinden çocuğunuza nasıl destek olabileceğinize dair fikir alın. Küçük parçalara bölerek çocuğunuzun ödevini tamamlamasına yardımcı olun. Evde dikkat dağıtıcı olmayan bir alan yaratın. Örneğin, rahatsız edilmeyecekleri sessiz bir yerde, düzenli bir masa alanı oluşturun ve aile üyelerinin ev ödevi sırasında gürültüyü azaltmasını sağlayın. Çocuğunuzun hoşlandığı, iyi olduğu veya motive edici bulduğu şeylere (örneğin spor, yaratıcı hobiler) zaman ayırmasını teşvik edin ve buna imkân tanıyın. Sevginizi göstererek, teşvik edici sözler kullanarak ve onlarla kaliteli zaman geçirerek, akademik başarıları ne olursa olsun sevildiklerini ve desteklendiklerini hissetmelerini sağlayın. Öğrenme güçlüğü yaşıyorlarsa veya böyle bir ihtimal varsa, profesyonel değerlendirme ve müdahale talep edilmelidir. Okul personeli bunu organize edebilir ve birilerini tavsiye edebilir.
Okulda: Çocuğunuzun okulda ilgi alanlarını ve güçlü yönlerini nasıl geliştirebileceğiniz konusunda öğretmenlerden fikir isteyin. Öğretmenler, öğrencinin okulla ilgili ihtiyaçlarını ebeveynlere ve ilgili personele iletebilir (bunu yaptıklarını çocuğa bildirmelidirler). Okul personeli ayrıca çocuğunuzun ihtiyaçlarını karşılayan kişiselleştirilmiş bir öğrenme planı da oluşturabilir. Çocuğunuzun ödevleri anlamasına ve/veya tamamlamasına yardımcı olacak mevcut destek hakkında okula danışın. Uygulanan desteklerin sürdürüldüğünden emin olmak için güvenilir bir öğretmenin çocuğunuzu düzenli olarak kontrol etmesini isteyin.”
Çocuğunuz akranlarıyla sorun yaşıyorsa veya zorbalığa maruz kalıyorsa
Yazarlar, zorbalığın her zaman ciddiye alınması gerektiğini vurguluyor: “Çocuğunuz okulda psikolojik veya fiziksel olarak kendini güvende hissetmiyorsa, okula gitmeyi reddetmesi veya isteksiz davranması daha olasıdır.
Evde: Sakin olun ve ne tür bir çözüm istediği de dahil olmak üzere çocuğunuzdan hikâyenin tamamını öğrenmeye çalışın. Yapmanızı istemedikleri hiçbir şeyi yapmayacağınızı onlara bildirin (ve buna sadık kalın). Çevrimiçi zorbalık durumunda, zorbalığın kanıtlarını saklamalarına, zorbayı engellemelerine ve davranışı bildirmelerine yardımcı olmayı teklif edin. Çevrimiçi platformları kullanmalarını yasaklamaktan kaçının, çünkü bu onları arkadaşlarından uzaklaştırabilir. Çocuğunuz arkadaş edinmekte veya sosyal ilişkiler kurmakta zorlanıyorsa, bu konuda yardımcı olması için okul personelinden veya bir profesyonelden (örneğin bir psikolog) destek isteyin. Örneğin, bir kulübe veya spor takımına katılmalarına yardımcı olarak veya hafta sonu yeni bir arkadaşını eve davet ederek sosyal etkileşim fırsatlarını teşvik edin ve kolaylaştırın.
Okulda: Çocuğunuzun bilgisi dahilinde okul personelini durum hakkında bilgilendirin. Çocuğunuzla iyi ilişkileri olan okul personelinin sürece dahil olmasını isteyin. Onlara zorbalık davranışını yönetmek için ne yapacaklarını sorun ve okulun zorbalıkla mücadele politikası doğrultusunda çocuğunuzu desteklemek için hangi kaynakların mevcut olduğunu öğrenin. Çocuğunuzun okuldaki fiziksel ve psikolojik güvenliği konusunda iletişim hatlarını açık tutun. Öğrencilerin, sınıflar arası etkinlikler veya ‘arkadaş’ programları aracılığıyla, kendi sınıflarının veya gruplarının ötesinde başkalarıyla tanışma ve ilişkiler kurma fırsatlarını araştırın.
Çocuğunuzun fiziksel veya ruhsal bir rahatsızlığı ya da engeli varsa
Çocuğunuzun okuldan mecburen ve uzun süre uzak kalmasına neden olan veya okul faaliyetlerine katılımını zorlaştıran bir rahatsızlığı veya engeli varsa, bu durumun onun okula yönelik isteksizliğini veya ret riskini artırması mümkündür. Bu durumda çocuğunuzun ihtiyaçlarını dinlemek ve savunmak önemlidir. Onlarla ilgilenen sağlık profesyonellerinin rehberliğine de uyulmalıdır.
Evde: Çocuğunuz ve ilgili profesyonellerle birlikte, semptomların evde ve okulda en iyi şekilde nasıl yönetilebileceğine dair bir plan yapın.
Okulda: Çocuğunuzun bilgisi dahilinde, okul personeline çocuğunuzun durumu ve profesyonellerin onun okuldaki iyilik halini desteklemek için yaptığı öneriler hakkında bilgi verin. Bunlar, ders programlarında geçici kesintileri (örneğin, yarım gün katılım veya yalnızca belirli derslere katılım); değerlendirmelerde veya sınavlarda yeni düzenlemeler yapmayı (örneğin, ekstra zaman tanımak, bir yazıcı veya okuyucu kullanmak) gerektirebilir veya çocuğunuzun görevini daha sessiz bir yerde tamamlamasına olanak tanır. Herhangi bir tavsiyenin okul personeline iletilmesini ve onlar tarafından uygulanmasını ve herhangi bir ilerleme veya aksaklığın ayrıntılarının size iletilmesini sağlayacak bir irtibat kişisi talep edin. Bu kişiden çocuğunuzun okuldaki iyilik halini önemsediğini göstermek üzere düzenli olarak çocuğunuzu kontrol etmesini isteyin.
Çocuğunuzun devam hedeflerine yönelik bir plan yapın
Çocuğunuzun devamsızlığının altında yatan sorunları ele alma konusunda bir miktar ilerleme kaydettikten sonraki adım, okula dönüşünü destekleyecek veya devamını artıracak bir plan oluşturmaktır.
Planın geliştirilmesine çocuğunuzu, okul personelini ve ilgili ruh sağlığı uzmanlarını dahil edin. Planın amacı, çocuğunuzun okula desteklenerek kademeli olarak yeniden entegre olmasını sağlamaktır. Plan küçük, spesifik, gerçekçi bir hedefle başlamalı ve ilerlemelidir. Bu şekilde çocuğunuzun olumlu bir başarı duygusu hissetme olasılığı ve okula dönüş motivasyonu artacaktır. (…) Aynı fikirde olduğunuzdan ve herkesin kendi rolünün farkında olduğundan emin olmak için planı tüm katılımcılarla paylaşın.” (…)
Yazarlar, kaygılı bir çocuk için okula dönüş planı hazırlarken ebeveynlerin sıklıkla şu soruyu sorduğunu belirtiyor: “‘Ne kadar zorlamamız gerekiyor?’ Okula devam oranı artsa bile, korkularıyla yüzleştiği için çocuğun kaygısının muhtemelen artacağını veya bir süre daha devam edeceğini unutmayın. Bu nedenle kaygının üstesinden gelmek için önerilen yaklaşım, her ne kadar göz korkutucu olsa da, uygun destekle yavaş yavaş korkularla yüzleşmektir. (…)
Tüm çabalarınıza rağmen çıkmazda olduğunuzu düşünüyorsanız, çocuğunuza hâlâ onu önemsediğinizi ve sevdiğinizi göstermeye devam edin. Onlarla günlük konuşmalarınızı yapın. Bağlantı, başarı ve eğlence için sürekli fırsatlar yaratın.
Çocuğunuz okula gitmekte hâlâ zorlanıyorsa sıkıntı ve suçluluk yaşayabilirsiniz. Ama yalnız değilsiniz. Kendinize iyi bakmalı ve kendinizi suçlamamalısınız. Daha önce de belirttiğimiz gibi, çocuğun okul konusundaki isteksizliğine veya okul reddine neden olabilecek pek çok faktör vardır. Onlarla olan bağınız, karşılaşabilecekleri herhangi bir zorluğun üstesinden gelmelerini desteklemek için sahip olduğunuz en güçlü araçlardan biri olacaktır.”
Bu yazı ilk kez 27 Kasım 2023’te yayımlanmıştır.
