“Enerji içecekleri” dediğimiz şeyler, çoğunlukla içildiğinde yarattığı zihinsel ve fiziksel uyarıcı etkisi nedeniyle tercih edilir. Sıklıkla da “spor içecekleri” ile karıştırılır, hatalı olarak kullanılır.
Kahve, çay gibi doğal kafeinli içecekler enerji içeceği olarak kabul edilmezler. Kola gibi içecekler ise daha az kafein içerdiklerinden enerji içeceği sınıfına dâhil değildir.
Enerji içecekleri, ilk meşrubat endüstrisinin aktif bir alt kümesiydi. Örneğin Pepsi, başlangıçta bir enerji artırıcı olarak pazarlanıyordu. Coca-Cola da uyarıcı özelliğe sahip iki aktif bileşenden türetilmişti: koka yaprakları ve kola fındığı (bir kafein kaynağı).
1904 yılında, gıda ürünlerinde kokain kullanımına ilişkin endişeler nedeniyle taze koka yapraklarının yerini “kullanılmış” yapraklar aldı. Takibinde Lucozade Energy, İngiltere’de, 1929 tarihinde, “iyileşmeye yardımcı olmak için bir hastane içeceği” tanıttı. Amerika’da tanıtılan ilk enerji içeceklerinden biri ise Dr. Enuf’du. Dr. Enuf halen Johnson City, Tennessee’de üretilmekte ve ülke genelinde seyrek olarak satılmakta.
Japonya’da üretilen enerji içeceği Lipovitan markasının tarihi 1960’ların başlarına kadar uzanıyor. Lipovitan’dan sonra Güney Koreli bir içecek olan Bacchus-F de 1960’ların başında ortaya çıkıyor.
Sonra bu göreceli ilgi 1985 yılına kadar durdu. Bu tarihte Jolt Cola, Amerika Birleşik Devletleri’nde tanıtıldı. Pazarlama stratejisi, içeceğin kafein içeriğine odaklandı ve uyanıklığı teşvik etti. 1995’te ise PepsiCo, Josta’yı piyasaya sürdü. Bu, ABD’li büyük bir içecek şirketi tarafından piyasaya sürülen ilk enerji içeceği oldu. Ancak Pepsi, ürünü 1999’da durdurdu ve Amp Energy markasıyla enerji içeceği pazarına döndü.
Avrupa’da enerji içeceklerine Lisa şirketi ve “Power Horse” adlı bir ürün öncülük etti. Avusturyalı bir girişimci olan Dietrich Mateschitz, 1987 yılında Red Bull ürününü tanıttı. Ürün 21. yüzyılda dünya çapında en çok satan enerji içeceği oldu. Mateschitz, bir Tayland içeceği Krating Daeng’e dayanan Red Bull’u geliştirdi. Red Bull, 1997’de piyasaya sürüldükten sonra, 2005’te yaklaşık % 47’lik bir pazar payı ile ABD’de hâkim marka oldu.
2017’de küresel enerji içeceği satışları yaklaşık 44 milyar Euro düzeyindeydi.
İşte bu tarihten sonra, aşırı enerji içeceği tüketiminin, özellikle çocuklarda, gençlerde ve genç yetişkinlerde yüksek kafein ve şeker alımından kaynaklanan ciddi sağlık etkilerine neden olduğu görüldü. Aşırı veya tekrarlanan enerji içeceği tüketimi, aritmi ve kalp krizi gibi kalp sorunlarına, anksiyete ve fobiler gibi psikiyatrik durumlara yol açtığı saptandı.
Almanya’da röportajlarıyla ünlü muhabir Jessica Orlowicz, RND olarak bilinen saygın haber platformuna enerji içeceklerindeki son durumu yazdı.
Yazıdan öne çıkan bölümleri aktarıyoruz:
“Enerji içeceklerinin tatları çekici. Sınavlarda konsantrasyon sağlamaya yardımcı oluyor. Partilerde daha fazla dayanıklılık vaat ediyor. Bu da onları gençler arasında çok popüler hale getiriyor.
EFSA’nın (Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi) bilimsel bir görüşü, günde vücut ağırlığının kilogramı başına üç miligram kafeinin çocuklar ve gençler için zararsız olduğunu belirtiyor. Örneğin 13 yaşında bir erkek çocuk 42 kilo ise, raporlara göre yarım litre enerji içeceğini sorunsuz içebiliyor.
Enerji içecekleri su, şeker ve kafeinden oluşur
Enerji içeceklerinin çoğu su, kafein, taurin, glukuronolakton, renklendiriciler, tatlandırıcılar ve şekerden oluşur. Kafein çok hızlı uyarıcı bir etki sağlar. On dakika içinde kana karışır. Bu hem kan basıncını hem de kalp atış hızını artırır. Bunun sonucunda da tüketici kendini uyanık hisseder ve konsantre olabilir.
Bu sırada beynin ödül sistemi yüksek şeker içeriği ile uyarılmış olur. Sadece 500 mililitre enerji içeceği 70 grama kadar şeker içerebilir. Bu 24 küp şekere eşdeğerdir. “Şekersiz” olduğu beyan edilen enerji içecekleri ise tatlandırıcı içerir.
Enerji içeceklerindeki katkı maddeleri
Enerji içecekleri için yasal azami miktarlar, Meyve Suları ve Meşrubatlar Yönetmeliği’nde belirtilmiştir. Buna göre litrede maksimum 320 miligram kafein bulunabilir. Taurin için 4000 miligramdır.
Kafein içeriği litre başına 150 miligramdan fazla ise enerji içecekleri “Artan kafein içeriği nedeniyle çocuklar ve hamile veya emziren kadınlar için önerilmez”. Örneğin, yemek yemek için dışarı çıkarsanız ve bardan kafein içeriği kılavuz değerinin üzerinde olan bir içecek sipariş ederseniz, bu bilgiyi içecekler menüsünde veya ilgili bir tabelada bulabilirsiniz. Daha doğrusu bulmanız gerekir.
Hangi içecekte ne kadar kafein var?
- Bir fincan kahve (150 mililitre): Yoğunluğuna bağlı olarak 50 ila 100 miligram kafein
- Bir espresso (30 mililitre): 50 ila 60 miligram kafein
- Bir bardak kola (200 mililitre): 30 miligram kafein
- Bir kutu enerji içeceği (250 mililitre): 80 miligram kafein
- Bir sütlü çikolata (100 miligram): 35 miligrama kadar kafein
Enerji içecekleri tehlikeli mi?
250 mililitrelik bir kutu bir fincan kahve kadar kafein içerir – bu nedenle enerji içeceklerini ölçülü olarak içmek mutlaka diğer içeceklerden daha zararlı olmayacaktır.
Andreas Hensel, “Öte yandan, kısa sürede aşırı miktarda enerji içeceği tüketen, çok miktarda alkol tüketen, yoğun fiziksel aktivite yapan ve/veya az uyuyan herkes ciddi sağlık sorunları yaşayabilir” diye açıklıyor söz konusu durumu.
Federal Risk Değerlendirme Enstitüsü (BfR) olası tehlikeleri şu şekilde sıralıyor: Sinirlilik, baş ağrısı, mide bulantısı veya taşikardi.
Sürücüler bu içeceği niçin tercih ediyorlar?
Özellikle uzun araba yolculuklarında, sürücüler yorgunlukla savaşmak için enerji içecekleri içmeyi severler. Sonuç olarak bu sayede kendilerini daha fazla dinç hissedeceklerini düşünürler. Bununla birlikte yükselen direncin ve adrenalinin hemen sonrasında hızla düşüş gelir. Yaklaşık bir saat sonra şeker işlenir ve bir kısmı yağa dönüştürülür. Yorgunluk geri gelir ve mikro uyku olası bir sonuç halini alır.
Alkolle karıştırılmış enerji içecekleri:
Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA) 16 AB ülkesinde 52 binden fazla yetişkin, ergen ve çocukla anket yaptı. Almanya’da olduğu gibi başka hiçbir yerde votka gibi yüksek dayanıklı alkolle karıştırılmış enerji içecekleri tüketen bir kesim olmadığı ortaya çıktı. Birçoğunun amacı, alkolün keskin tadını azaltmaktı. Genellikle gözden kaçan bir yan etki ise enerji içeceğinin uyandırma etkisi, tüketicilere formda ve ayık olma hissi verir, bu da durumun genellikle hafife alındığı anlamına gelir.
Yasal bir yaş sınırı yok
Yasar sınır yok, çünkü ne enerji içeceklerinin performans artırıcı etkisine dair bir kanıt ne de sağlığı tehdit edici bir etkisi olduğunu kanıtlayan yeterli çalışma bulunuyor.
Ancak tüketici merkezi, “Kafein içeriği artırılmıştır; bu tip ürünlerin üzerinde yazılı, “çocuklara, hamile ve emziren kadınlara önerilmez” uyarısının dikkate alınmasını ve ciddiye alınmasını tavsiye ediyor.
Bu yazı ilk kez 13 Haziran 2023’te yayımlanmıştır.
