Otizm, iletişim ve sosyal etkileşimde yetersizliğe neden olan bir nörogelişimsel bozukluk. Peki düşünceleri ifade etmek için konuşmak tek yol mu? Swansea Üniversitesi’nde halk sağlığı alanında çalışan Doçent Aimee Grant, The Conversation internet sitesinde yayımlanan yazısında, otizmli bireyler için iletişim kurmanın önemini ve destekleyici alternatif iletişim araçlarını anlatıyor.
Yazının bazı bölümlerini aktarıyoruz:
“Otizmli bireylerin yaklaşık üçte biri (hem çocuklar hem de yetişkinler) isteklerini konuşarak iletemez. Onları tanımlamak için ‘sözsüz iletişim’ teriminin kullanıldığını duymuş olabilirsiniz, ancak bu yanlıştır. Sağlam bir konuşma becerisine sahip olmayan pek çok kişi, yakınlarının yorumlayabileceği sesler çıkarır. Diğerleri ise az sayıda kelime veya ifade kullanır.
‘Seçici konuşmazlık’ terimi de kulağınıza çalınmış olabilir. Bu, bazı durumlarda konuşamamak anlamına gelir ve otizmli bireylerle sınırlı değildir. Birleşik Krallık Ulusal Sağlık Sistemi’nde bunun çocuklarda anksiyete ile bağlantılı olduğu belirtiliyor. ‘Seçici’ kelimesi de yanıltıcı olabilir zira bu, birinin konuşmamayı seçtiği anlamına gelmez. Birçok otizmli birey için konuşmak imkânsız, son derece zor ve hatta yorucu olabilir. ‘Seçici konuşmazlık’ olarak adlandırılan bu durum da yalnızca çocukluk dönemiyle sınırlı değildir.
‘Kısmen konuşan’ terimi ise artık daha yaygın biçimde kullanılıyor. Terim, ara sıra birkaç kelime söyleyebilenlerden çoğu zaman akıcı konuşabilen ama her zaman konuşamayanlara kadar geniş bir yelpazeyi kapsıyor.
Konuşma yeteneği ortama bağlı olarak da değişebilir. Örneğin hastane gibi gürültülü ve aydınlık bir ortamda bulunmak veya acı çekiyor olmak konuşmayı zorlaştırabilir. Birçok otistik birey telefonda konuşmayı daha zor ve rahatsız edici bulur.
İhtiyaçları paylaşmanın bir yolu olduğu için iletişim kurabilmek hayati önemdedir. İhtiyaçların karşılanmaması ise sıkıntı yaratır. Otizmli bireylerde bu durum, çöküntülere ve uzun vadede beceri kaybına yol açan ‘tükenmişliğe’ neden olabilir.
Konuşmaya alternatifler
Konuşmak imkânsız veya çok yorucu olduğunda, destekleyici ve alternatif iletişim araçları devreye girebilir. Makaton gibi basitleştirilmiş diller de dahil olmak üzere işaret dilleri kullanılabilir. Ancak, dili anlayan bir iletişim ortağının yokluğunda, bu yöntemler etkisiz kalabilir.
‘Resim alışverişi’ gibi kâğıt temelli yöntemlerde, ‘yiyecek’ gibi kavramları ya da ‘muz’ gibi belirli nesneleri temsil etmek için kartlar kullanılır. Ancak bunlar moral bozucu etki yaratabilir. Konuşmadan önce doğru kelimeyi bulmak için bir deste kartı karıştırmak zorunda kaldığınızı ve bir başkasının sizin için bu kelimeleri seçtiğini düşünün…
Tablet ve akıllı telefonların ortaya çıkışı, alternatif iletişim uygulamalarında devrim yarattı. Bu uygulamalar, kullanıcının kelimeleri temsil eden bir düğmeye basmasına veya cihazın yüksek sesle okuduğu mesajları yazmasına olanak tanıyor. Hem Android hem de Apple, sistemlerine entegre basit sürümler sunuyor. (…)
Araştırmalar, alternatif iletişim yöntemlerinin otizmli ergenlere ve yetişkinlere fayda sağladığını gösteriyor. Ancak konuşmakta zorlananların çoğu, etkili iletişim araçlarına erişimden hâlâ yoksun. Bu durum muhtemelen ebeveynlere ve bakım verenlere iletişimi kolaylaştırma konusunda destek verebilecek konuşma ve dil terapistlerinin eksikliğinden kaynaklanıyor.
Yaygın bir yanılgı, konuşamayan otizmli bireylerin anlamadıkları veya iletecek hiçbir şeyleri olmadığıdır. Ancak önemli sayıda araştırma, bu kişilerin okuryazar olduklarını ve düşünceleri olduğunu gösteriyor. Konuşamayan çocukların anneleriyle yapılan çalışmalar, sözlü ifadeler olmadan da derin bağların kurulabileceğini ortaya koyuyor.”
Yazar, otizmli bireylerin, yaşları ne olursa olsun, bir iletişim yolunun bulunmasının çok önemli olduğunu vurguluyor: “Sözlü iletişim, diğer yöntemlerin üzerinde tutulmamalı; alternatif iletişim ise ebeveynler, öğretmenler ve bakım verenler tarafından asla engellenmemelidir. Birçok otizmli birey için konuşmaya alternatif yöntemler kullanmak bir tercih değil, bir can simididir.”
Bu yazı ilk kez 28 Ekim 2025’te yayımlanmıştır.
