Çin’in Kuşak ve Yol İnisiyatifi (KYİ) 10 yılı geride bıraktı. Çin’in Asya, Afrika ve Avrupa’yı birbirine bağlamayı hedefleyen, tarihi İpekyolu üzerindeki ülkelerde ulaşım ve enerji altyapısının modernizasyonunu desteklemek için başlattığı proje bugün dünya genelini ve çok daha fazla sektörü kapsıyor. Kuşak ve Yol İnisiyatifi’nden en çok yararlanan bölgelerden biri Ortadoğu. Suudi Arabistan-İran yakınlaşmasında görüldüğü üzere Çin’in bölge üzerindeki nüfuzu ABD’de galebe çalmaya başladı. İsrail’in Aşkelon ve Hayfa üniversitelerinde öğretim görevlisi olan Dr. Mordechai Chaziza, ABD’nin National Interest dergisi için resmî rakamların verilerinden yola çıkarak Kuşak ve Yol İnisiyatifi’nin Ortadoğu için önemini ortaya koyan bir makale kaleme aldı.
Yazara göre, Çin’in son yıllarda Kuşak ve Yol İnisiyatifi başlığı altında Ortadoğu’ya yaptığı büyük yatırım, Çin’in bölge politikasını lehine değiştirmeye yönelik açık bir girişim ve Batı tarafından dikkatle izleniyor. Washington için de endişe kaynağı haline geldi. Bu nedenle Kuşak ve Yol İnisiyatifi’nin son on yılda nasıl gittiğini gözden geçirmek ilginç bazı bilgiler sunabilir.
Makalenin öne çıkan bazı bölümlerini aktarıyoruz:
“Kuşak ve Yol İnisiyatifi, öncelikle şehirleri, pazarları ve ülkeleri bağlamayı ve entegre etmeyi amaçlayan hem fiziki hem de dijital altyapıya ilişkin bir dizi projeyi kapsıyor. Çin, Kuşak ve Yol İnisiyatifi kapsamında iş yaptığı ülkelerin rejimi veya gelişmişlik derecesinden çok ekonomik bağlantılığı ile ilgileniyor.
Çin neden Ortadoğu’da var olmak istiyor?
Ortadoğu bu tür bağlantılı olma haline hem coğrafi hem de iş kültürü açısından sahip. Bölge küresel ekonomiye bir hayli entegre halde. Bu nedenle, Çin, Basra Körfezi’ni Arabistan Yarımadası, Kızıldeniz ve Akdeniz’e bağlayan liman şehirlerinde ve organize sanayi siteleriyle derin ticari ilişkiler geliştirdi. Bu ilişkiler Çin’in enerji kaynaklarını güvence altına alınmasına, ticaretini genişletmesine ve bölgede bir nüfuz elde etmesine yardımcı oluyor.
Kuşak ve Yol İnisiyatifi böylece Çin’in mallarını ihraç etmek için kanallarını arttırmasına, ticaretin sorunsuz akışının sağlanmasına, doğal kaynaklara erişimini artırmasına, tedarik zincirleri oluşturmasına ve Çinli şirketlerin yurtdışında yatırım yapma fırsatlarına sahip olmasına olanak tanıyor.
Buna karşılık bölge ülkelerinin Kuşak ve Yol İnisiyatifi’ni benimsediği ve ulusal kalkınma stratejilerine entegre ettiği de görülüyor. Kuşak ve Yol İnisiyatifi uzun soluklu ve gelişmeye açık bir proje. Bu nedenle Kuşak ve Yol İnisiyatifi’nin Ortadoğu’daki başarısı değerlendirmek güç. Ancak Kuşak ve Yol İnisiyatifi’nin başarısının bölgenin ekonomik ve siyasi istikrarına katkısı, Kuşak ve Yol İnisiyatifi projelerinin kalitesine ve ev sahibi ülkelerin Çin ile işbirliği yapma istekliliği gibi çeşitli faktörlere bağlı. Halen Kuşak ve Yol İnisiyatifi projelerinin, kritik fiziksel ve dijital altyapılar kurmak için dış kreditörlere bağımlı olan az gelişmiş Ortadoğu devletleri için elzem olduğu görülüyor. Söz konusu devler alternatif kreditörler ortaya çıkmazsa Çin’e güvenmeye, onunla çalışmaya devam edecekler.
Ortadoğu’da hangi ülke Kuşak ve Yol İnisiyatifi’nden nasıl yararlanıyor?
Halen 15 Ortadoğu ülkesinde Kuşak ve Yol İnisiyatifi projeleri yürütülüyor. Bunların büyük bölümü karayolu ve denizyolu taşımacılığının kolaylaştırılmasına yönelik projeleri kapsıyor. Ancak bunlar sadece fiziki altyapıya değil, dijital altyapının geliştirilmesine yönelik projeler. Bu projelerin bazıları bitmiş, bazıları devam ediyor, bazıları durdurulmuş veya iptal edilmiş. Ancak Kuşak ve Yol İnisiyatifi projeleri hem Çin tarafında hem de bölge ülkeleri tarafında şeffaflıktan uzak yürütülüyor. O nedenle gerçek rakamlar konusunda fikir sahibi olmak güç.
Bununla birlikte, yine de dikkate alınabilecek çok miktarda bilgi mevcut. Örneğin, Uluslararası Stratejik Çalışmalar Enstitüsü’nün (IISS) Çin Bağlantıları (China Connects) veritabanı, Çin’in Ortadoğu’daki Kuşak ve Yol İnisiyatifi yatırımını ve kredilerini değerlendiren değerli bir genel bakış sunuyor. Veritabanı Dijital İpek Yolu (DİY) yatırımları hakkında da bilgi sunuyor.
Kuşak ve Yol İnisiyatifi’nin teknolojik bileşeni olan Dijital İpek Yolu, dijital ticareti, dijital altyapıyı, sınır ötesi e-ticaret, mobil finansal araçlar, Dördüncü Sanayi Devrimi teknolojilerini (büyük veri, dijital para birimleri, bulut bilişim vb.) teşvik etmek için tasarlanmış bir dijital köprü projesi.
Her durumda, Uluslararası Stratejik Çalışmalar Enstitüsü verileri, Çin’in Ortadoğu’ya ağır yatırım yaptığını gösteriyor. Nitekim, 2005 ile 2022 arasında 266 Kuşak ve Yol İnisiyatifi projesi hayata geçirilmiş ve bunların çoğu devam ediyor veya tamamlanmış. Sadece birkaç proje iptal edilmiş veya durdurulmuş.
Bu, girişimin bölgede ivme kazandığını gösteren Çin için olumlu bir işaret.
Veriler bölgedeki dijital altyapıya ağırlıkla yatırım yapıldığını gösteriyor; bu da Pekin’in önümüzdeki yıllarda bölgedeki varlığını genişlemeye çalışacağı anlamına geliyor.
Uluslararası Stratejik Çalışmalar Enstitüsü veritabanı, Çin’in Ortadoğu ülkelerine verdiği milyarlarca dolarlık kredilerin ve yatırımların çoğunun telekomünikasyon ve geniş bant ağları gibi dijital altyapı projelerine gittiğini gösteriyor. Bu, Kuşak ve Yol İnisiyatifi’nin tamamen fiziksel altyapı projelerine odaklandığı yönündeki yaygın kanının aksine, dijital altyapı için önemli bir talep olduğunu gösteriyor.
Bu elbette, yollar, demiryolları ve limanlar gibi fiziksel inşaat projelerinin desteklenmesi anlamına gelmiyor.
Uluslararası Stratejik Çalışmalar Enstitüsü veritabanı aynı zamanda Çin’in Ortadoğu’daki kredilerinin ve yatırımlarının son yıllarda azaldığını da gösteriyor. Bu düşüşe muhtemelen küresel ekonomik yavaşlama ve koronavirüs pandemisi neden oldu.
Ancak sonuç olarak, Uluslararası Stratejik Çalışmalar Enstitüsü veritabanı muhtemelen eksik. Kuşak ve Yol İnisiyatifi’nin iddialı hedeflerine rağmen, nasıl geliştiği hakkında çok az güvenilir bilgi var. Bunun nedeni, Kuşak ve Yol İnisiyatifi projesi olarak nitelendirilebilecek şeyler için kabul edilmiş bir tanım olmaması.
Sonuç olarak, yıllar önce başlayan projeler sıklıkla sayılır ve Kuşak ve Yol İnisiyatifi bayrağı kapsamlı ve her geçen gün genişleyen bir etkinlik listesi üzerinde dalgalanır. Tasarım olarak, KYİ katı kriterlere sahip bir programdan ziyade gevşek bir markadır. Bu belirsizlik, KYİ’nin etkisini doğru bir şekilde anlamayı zorlaştırıyor. Sonuç olarak etkilerinin rekabetçi yorumları vardır: bazıları KYİ’nin ekonomik büyüme ve kalkınmanın önemli bir itici gücü olduğunu iddia ederken, diğerleri borç tuzağına ve çevresel bozulmaya yol açtığı konusunda uyarılarda bulunuyor.
Ancak kesin olan şey, Çin’in hâlâ Ortadoğu’daki en büyük yabancı yatırımcısı olduğu ve bölgenin gelişiminde kritik bir rol oynamaya devam edeceği olmasıdır. Dijital altyapının vurgulanması, Batılı gözlemcilerin belki de farkında olmadığı bir şeydir ve dikkate almaları iyi olacaktır.”
Bu yazı ilk kez 8 Haziran 2023’te yayımlanmıştır.
