Dünya günlerden beri Süveyş Kanalı’ndan geçişi sırasında karaya oturan 400 metre uzunluğundaki Ever Given adlı gemiyi konuşuyor.
Her ne kadar konuşmaların ağırlıklı konusu gemiden gelen fotoğraflara yorum yapmak ve kurtarma çalışmalarını merakla izlemek olsa da Süveyş Kanalı’nın tıkanmasının ekonomik etkileri de hissedildi. Zira Asya ile Avrupa arasındaki en kısa deniz yolu olan ve 2020’de yaklaşık 19 bin geminin kullandığı kanalın kapanması nedeniyle uluslararası piyasalarda petrol fiyatı arttı.
The Economist’te yayımlanan bir analize göre ise sadece Süveyş Kanalı değil dünyanın diğer dar geçitleri de nakliye hacimlerinin artması, güvenlik açıkları ve iklim değişikliği nedeniyle tehdit altında. Süveyş Kanalı deniz trafiğine açıldı ama riskler baki…
Yazının öne çıkan bazı bölümlerini aktarıyoruz:
“Ever Given’ın yeniden yüzdürülmeye inatla direnmesi, internet üzerinden binlerce esprinin yayılmasına neden olsa da ekonomik zararın şakası yok. Nitekim küresel ticaret hacminin %12’si bu kanal üzerinden geçiyor. Asya ile Avrupa arasında, Ümit Burnu çevresinden alternatif bir rota, herhangi bir geminin yolculuğunu bir haftadan fazla uzatıyor. Süveyş Kanalı, deniz ticaretinin bel bağladığı birçok dar geçitten biri. Atlantik ve Pasifik Okyanuslarını birbirine bağlayan Panama Kanalı ve Basra Körfezi’ni Umman Körfezi’ne bağlayan Hürmüz Boğazı da diğerleri. (…)
Ticaret hacminin artması
COVID-19 salgınından önce de deniz ticaret hacminin yükseliyor olması, artan baskının nedenlerinden biri. 2010 yılında 8,4 milyar ton kargo deniz yoluyla nakledildi. 2019 itibarıyla rakam bu 11,1 milyar tona çıktı. Ticaret hacimleri büyüdükçe, gıda ve yakıt gibi hayati önem taşıyan malların nakledilmesinde dar geçitlerin önemi de artıyor. Düşünce kuruluşu Chatham House’a göre, 2000 yılında küresel tahıl ihracatının %42’si en az bir dar geçit üzerinden yapıldı. 2015 itibarıyla bu oran %55’e yükseldi.
Uluslararası Enerji Ajansı’nın verilerine göre dünyadaki ana petrol yolları ve dar geçitlerin 2016 itibarıyla milyon varil olarak bir günlük taşıma hacimleri şöyle: Panama Kanalı 1’den az; Danimarka Boğazları 3,2; Türk Boğazları 2,4; Süveyş Kanalı 5,5; Hürmüz Boğazı 19; Bab El-Mandeb Boğazı 4,8; Malakka Boğazı 16 ve Ümit Burnu 5,8.
Kapasite artırımı çare mi?
Artan baskı üzerine bazı dar geçitlerin kapasiteleri artırıldı. 2015 yılında 8 milyar dolarlık bir genişletme projesi ile Süveyş Kanalı’na 35 km’lik yeni kanal eklendi ve mevcut kanalın zemini kazınarak daha büyük gemilerin geçmesi sağlandı. Bir yıl sonra da Panama Kanalı’nın genişletilmesi tamamlandı. Bu sayede, daha önce kargo taşıyan gemilerin sadece %45’i buradan geçebilirken, oran %79’a ulaştı.
Daha kolay bir çözüm, dar geçitleri tamamen devreden çıkarmak olabilir. Petrol gibi mallar için boru hatları bir alternatif sunuyor. Örneğin SUMED boru hattı, Kızıldeniz ve Akdeniz arasında petrol taşıyor. Ancak tüm malların karadan bu kadar kolay taşınması mümkün değil. Rusya, Asya ve Avrupa arasında alternatif bir geçit olarak eriyen Arktik deniz buzunun içinden bir kuzey deniz rotası oluşturmak istiyor. Ancak her yıl üç ila dört aylık bir sefer mevsimi ve öngörülemeyen buz koşulları, bunu gerçekleştirilemez hale getiriyor.
Siyasi istikrarsızlık ve çatışmalar
(…) 2019’da Yemen iç savaşında Suudi liderliğindeki koalisyonla mücadele eden Husi isyancıları, Kızıldeniz’de Güney Kore petrol sondaj kulesini çeken bir Suudi gemisine el koymuştu. Yemen kıyıları, deniz yolu üzerinden tankerlerle taşınan dünya petrolünün yaklaşık %10’unun geçtiği dar Bab al-Mandeb Boğazı üzerinde yer alıyor. Somalili korsanlar da bu suları hedef alıyor. Son yıllarda korsanlık olaylarının yaklaşık yarısı, gemilerin en dar yeri 2,7 km olan Malaka Boğazı’ndan geçtiği Somali ya da Endonezya kıyılarında meydana geldi.”
İklim değişikliği ciddi bir tehdit
Analize göre, Kuzey Kutbu’nda belli bir noktada pratik bir rota oluşmasını sağlayabilecek iklim değişikliği, dar geçitler üzerinde başka tehlikeler yaratacak:
“Nitekim aşırı hava olayları daha yaygın hale gelecektir. 2016 yılında Orta Amerika’da uzun süren kurak dönem, derinlik kısıtlamalarının getirilmesini zorunlu kıldı ve bu da Panama Kanalı’ndan büyük gemilerin geçişini engelledi. Yükselen deniz seviyeleri de limanların kullanılabilirliğini tehdit ediyor.
Tek bir geminin dünyanın en hayati ticaret yollarından birini bu kadar uzun süre felce uğratması çoğu insan için beklenmedik bir şeydi. Ancak Ever Given, tedarik zincirlerinin kırılganlığını çarpıcı biçimde gözler önüne serdi. … Deniz ticaret yollarında gelecekte meydana gelebilecek bir kesintinin giderilmesi vinçler, kazıcılar ve römorkörlerden daha fazlasını gerektirebilir. Hükümetler ve şirketler daha zorlu geçişler için plan yapmalıdır.”
Bu yazı ilk kez 30 Mart 2021’de yayımlanmıştır.
