Oxford Üniversitesi Reuters Enstitüsü’nün 2024 Dijital Haber Raporu yayınlandı. Bu yıl 13. kez hazırlanan raporda Türkiye dahil 47 ülke yer aldı. Bu ülkelerden elde edilen veriler doğrultusunda hazırlanan rapor, dijital medyanın yükselişinin yanı sıra geleneksel medya organlarının yaşadığı ekonomik ve siyasi baskılar gölgesinde değişen haber alışkanlıkları ve ortaya çıkan tehditleri inceliyor.
BBC’nin internet haber sitesinin kurucularından gazeteci Nic Newman, raporu değerlendiriyor.
Yazıdan öne çıkan bölümleri aktarıyoruz:
“Bu yılki rapor, dünya genelindeki siyasi ve sosyal belirsizliklerin gölgesinde medya sektörünün zorluklarını detaylı bir şekilde ele alıyor. Rapor, dünya nüfusunun büyük bir kısmının seçimlere katıldığı ve Ukrayna ile Gazze’de çatışmaların devam ettiği bir döneme denk geldi. Bu sıkıntılı zamanlarda, doğru ve bağımsız gazeteciliğin önemi artıyor. Oysa araştırmalar, birçok ülkede haber medyasının artan yanlış bilgi ve dezenformasyonla, düşük güven seviyeleriyle, politik saldırılarla ve belirsiz iş ortamlarıyla mücadele ettiğini gösteriyor.
Rapor ayrıca, haber medyasının karşılaştığı ekonomik zorlukları da vurguluyor; artan maliyetler, düşen reklam gelirleri ve sosyal medyadan gelen trafikteki keskin düşüşler gibi faktörler işten çıkarmalar ve kapanmalara neden oluyor. Büyük teknoloji şirketlerinin yükselişi ve değişen stratejileri ise haber endüstrisini daha da zorluyor; bazı platformlar haber içeriklerine öncelik vermezken, diğerleri video ve eğlenceli formatlara odaklanıyor.
Yapay zekâ (YZ) gibi teknolojik ilerlemelerin de haber akışını etkilediği, raporun vurgularından biri. YZ güdümlü arama arayüzleri ve sohbet robotları gibi yeni gelişmeler, bilgi alışverişini daha karmaşık hale getiriyor. Rapor, dünya genelindeki güvenilir haber kaynaklarının azalmasının ve alternatif platformlarda içerik tüketiminin artmasının sonuçlarına da dikkat çekiyor.
Sonuç olarak, rapor medya sektörünün hızla değişen dinamiklerini ve bu değişikliklerin küresel çapta eşit olmayan etkilerini ortaya koyuyor. Yayıncılar için, teknolojinin sunduğu fırsatlarla birlikte, toplumların haber algısında ve güveninde nasıl bir dönüşüm yaşandığına dair önemli sorumluluklar da barındırıyor.
İşte 2024 araştırmamızdan elde ettiğimiz bazı temel bulguların özeti…
- Zorlu reklam piyasası, artan maliyetler ve sosyal medyadan gelen trafikteki düşüşle birleşince, özellikle platform dağıtımına güvenen yayıncılar için kârlılık üzerinde daha fazla baskı oluşturdu. Tüm dünyada benzer baskılarla, haber medyasının abonelik, üyelik ve bağış gibi okuyucu ödeme modellerini tanıtmaya veya güçlendirmeye çalıştığını görüyoruz. Ücretli modeller, yayıncıların okuyucularla hâlâ güçlü, doğrudan bağlantılarının olduğu, ancak başka yerlerde işe yaramasının zor olduğu, anketimizdeki bazı zengin ülkelerde nadir görülen husus. Önceki yıllarda olduğu gibi, anketimiz Norveç (%40) ve İsveç’te (%31) online haberler için ödeme yapan önemli bir oran ve Amerika Birleşik Devletleri (%22) ve Avustralya’da (%21) beşte birin üzerinde, ancak Almanya (%13), Fransa (%11), Japonya (%9) ve Birleşik Krallık’ta (%8) çok daha düşük rakamlar gösteriyor. Son bir yıl içinde bu en yüksek rakamlarda çok az hareket oldu.
- Birçok ülkede, özellikle Avrupa ve ABD dışında, Facebook kullanımıyla haber tüketimi azalırken özel mesajlaşma uygulamaları ile video ağları gibi alternatiflere olan güven artıyor. Facebook’taki haber tüketimi son bir yılda dünya genelinde yüzde 4 azaldı. Platformlar, üretken yapay zekâ ışığında stratejilerini ayarlıyor ve aynı zamanda değişen tüketici davranışlarının yanı sıra yanlış bilgilendirme ve diğer konularla ilgili artan düzenleyici endişeleri de yönlendiriyor. Özellikle Meta, Facebook, Instagram ve Threads’te haberlerin rolünü azaltmaya çalışıyor ve siyasi içeriğin algoritmik tanıtımını kısıtladı. Şirket ayrıca haber endüstrisine verdiği desteği azaltmakta, milyonlarca dolar değerindeki anlaşmaları yenilememekte ve bazı ülkelerde haber sekmesini kaldırıyor.
- Çevrimiçi platformlarda haber kullanımı çeşitleniyor; on yıl önce iki sosyal medya platformu kullanılırken şimdi altı platformuna kadar erişim sağlanabiliyor. YouTube, küresel örneklemin üçte biri tarafından haftalık olarak (%31) haber için kullanılırken, yaklaşık beşte biri (%21) WhatsApp’ı tercih ediyor. TikTok ise (%13) artık Twitter’ı (%10) geride bırakmış durumda.
- Çevrimiçi haberler söz konusu olduğunda, çoğu izleyicinin esnekliği ve kontrolü nedeniyle hâlâ metni tercih ediyor. Ancak video, özellikle de kısa videolar medya tüketiminde giderek daha fazla pay alıyor. Ülkeler genelinde, ankete katılanların üçte ikisi (%66) birkaç dakika veya daha kısa olarak tanımladığımız kısa haber videolarına haftada en az bir kez eriştiklerini söylerken, bu oran ABD ve Batı Avrupa dışında daha yüksek. Tayland’daki çevrimiçi nüfusun neredeyse onda dokuzu (%87) kısa biçimli videolara haftalık olarak erişirken, yarısı (%50) bunu her gün yaptığını söylüyor. Video, özellikle gençler arasında önemli bir çevrimiçi haber kaynağı haline geldi. Daha yaşlı izleyiciler hala videolarının çoğunu haber siteleri aracılığıyla tüketmeyi seviyor (Norveç’e %45) ancak çoğunluk videoya çoğunlukla üçüncü taraf platformlar aracılığıyla eriştiklerini söylüyor. Gençlerin ise üçte ikisi (%66) kısa haber videolarına her hafta erişirken, yaklaşık yarısı (%51) daha uzun formatlara ilgi gösteriyor. Haber videoları çoğunlukla yayıncı web sitelerinin (%22) yerine çevrimiçi platformlar üzerinden izleniyor. Bu durum medya organlarının gelir elde etmesi ve izleyici sadakati sağlaması açısından zorluklara yol açıyor.
- Sosyal medya ve arama motorları gibi platformlar hala çevrimiçi haberlere ana giriş noktaları olarak öne çıkıyor. Katılımcıların sadece %22’si haber web sitelerini veya uygulamalarını ana haber kaynağı olarak tanımlıyor, ki bu oran 2018’e göre 10 puan azalmış durumda. Tüm pazarlar genelinde, arama ve toplayıcıların birlikte ele alındığında (%33), sosyal medya (%29) ve doğrudan erişimden (%22) daha önemli bir haber geçidi olduğunu belirtmek önemli. Mobil uyarıların büyük bir kısmı da (%9) toplayıcılar ve portallar tarafından oluşturulmakta ve bir sonraki adımın ne olabileceğine dair endişeleri artırmaktadır.
- YouTube ve TikTok gibi platformlarda, partizan yorumcular, influencer’lar ve genç haber yaratıcılarına olan ilgi artıyor. Ancak Facebook gibi geleneksel sosyal ağlarda, haber markaları ve gazeteciler hâlâ önemli bir rol oynuyor. Haber videosu tüketiminin ABD ve Türkiye dahil çoğu Avrupa ülkesinden daha yüksek olmasının nedenlerinden biri, hem geleneksel hem de geleneksel olmayan kaynaklardan bol miktarda siyasi içerik tedarik edilmesidir. Bazıları çevrimiçi medyaya özgü içerik oluşturuculardır. Diğerleri ise yayıncılık geçmişinden geliyor. Son birkaç yılda, bir dizi yüksek profilli TV sunucusu, değişen tüketici davranışlarından faydalanmak için odak noktalarını çevrimiçi platformlara çevirdi.
- Çok az sayıda kişinin her hafta haber için yalnızca çevrimiçi video kullandığını belirtmemiz gerekiyor (ülkeler genelinde yaklaşık %4). Çoğunluk metin, video ve sesin bir karışımını ve alternatif seslerle desteklenen ya da desteklenmeyen ana akım markaların bir kombinasyonunu kullanıyor. Ancak kitleler bu ağlarda daha fazla içerik tükettikçe, bazen içeriğin nereden geldiği konusunda daha az, akışlarında sunulan kolaylık ve seçenekler konusunda daha çok endişeleniyorlar. Haber web siteleri ve uygulamalarında başarılı video tüketimi örnekleri olsa da, çoğu yayıncı için videoya geçiş zor bir dengeleme eylemi sunuyor.
- Çevrimiçi haberlerde gerçek ve sahte içerikleri ayırt etme konusundaki endişeler artıyor. Her on kişiden altısı (%59) bu konuda endişeli olduğunu belirtirken, özellikle TikTok ve Twitter gibi platformlarda bu endişe daha yüksek. Nitel araştırmamız, çoğu insanın bu tür sentetik görüntü veya videoları şahsen gördüğünü düşünmese de bazı genç ve yoğun sosyal medya kullanıcılarının artık bunlarla düzenli olarak karşılaştıklarını düşündüklerini göstermektedir.
- Yapay zekâ kullanımının, özellikle siyasi ve sert haberlerde nasıl kullanılacağı konusunda hâlâ şüpheler bulunuyor. Yapay zekâ genellikle gazetecilerin yerini almak yerine onları desteklemek için kullanılıyor. Haberlere erişimde sosyal medya platformlarının önemi azalırken arama motorlarının önemi sürüyor. Ancak genel amaçlı yapay zekâ platformlarının kullanılması endişe kaynağı. Yayıncılar sadece sosyal medyadan gelen yönlendirmelerin azalmasından değil, aynı zamanda chatbot arayüzlerinin yaygınlaşması halinde arama ve diğer toplayıcılarda neler olabileceğinden de endişe duyuyor. Google ve Microsoft, yapay zekâ tarafından üretilen haber sorgularına daha doğrudan yanıtlar entegre etmeyi deniyor ve bir dizi mevcut ve yeni mobil uygulama da bir yayıncıya tıklama gerektirmeden yanıtlar sağlayan yeni deneyimler yaratmaya çalışıyor.
- Haberlere duyulan güven geçen yıla göre sabit kalmış olsa da (%40), salgın dönemindeki zirve seviyelere kıyasla hâlâ düşük. Güven en yüksek seviyede Finlandiya’da (%69), en düşük seviyede ise Yunanistan ve Macaristan’da (%23) görülüyor. Ülkeler genelinde, internette neyin gerçek neyin sahte olduğu konusunda endişeli olduğunu söyleyen katılımcılarımızın oranı yüzde 56’dan yüzde 59’a çıkarak 3 puanlık bir artış gösterdi. Bu oran, Güney Afrika (%81), ABD (%72) ve İngiltere (%70) dahil olmak üzere bu yıl anket düzenleyen bazı ülkelerde en yüksek seviyede. Bölgesel bir bakış açısıyla, en yüksek endişe seviyelerinin Afrika’da (%75), daha düşük seviyelerin ise Kuzey ve Batı Avrupa’nın büyük bölümünde (örneğin Norveç %45 ve Almanya %42) olduğunu görüyoruz. Araştırmalar, izleyicilerin yanlış bilgilendirmeye ilişkin bu endişelerinin genellikle tamamen ‘uydurma’ haberlerden ziyade, katılmadıkları görüş ve gündemlerin yanı sıra yüzeysel ve asılsız olduğunu düşündükleri gazetecilikten kaynaklandığını gösteriyor.
- Haber medyasına duyulan güven ya da güvensizliği tetikleyen temel faktörlerin; yüksek standartlar, şeffaf bir yaklaşım ve önyargısızlık olduğunu görüyoruz. Politikacılar tarafından medyayı eleştirirken çokça tartışılan aşırı olumsuz veya eleştirel yaklaşımın listemizde en az önemli neden olarak görülmesi, izleyicilerin gazetecilerden hala zor soruları sormalarını beklediğini gösteriyor. Halkın çoğu haberlerin doğru ve adil olmasını, sansasyondan kaçınılmasını, çeşitlilik eksikliği de dahil olmak üzere her türlü gündem ve önyargı konusunda açık olunmasını, hataların kabul edilmesini ve zengin ve güçlüleri araştırırken yumrukların çekilmemesini istiyor.
- Birkaç ülkede seçimler haberlere olan ilgiyi artırmış olsa da genel eğilim aşağı yönlüdür. Örneğin Arjantin’de haberlere olan ilgi 2017’de yüzde 77 iken bugün yüzde 45’e düştü. Sadece seçimler değil genel olarak haberlerden kaçınma eğilimi artıyor. Her on kişiden dördü (%39) bazen ya da sıklıkla haberlerden kaçındığını belirtiyor. Özellikle Ukrayna ve Orta Doğu’daki çatışmalar bu eğilimi etkiliyor gibi görünüyor. Haber kuruluşları kendi misyonlarına ve hedef kitlelerine bağlı olarak bu verilerden farklı sonuçlar çıkarabilir, ancak bir bütün olarak ele alındığında, haber tüketicilerinin haberlerin sürekli güncellenmesini azaltırken, insanların çevrelerindeki dünyayı daha iyi anlamalarına yardımcı olacak bağlamı ve daha geniş perspektifleri artırmayı tercih edecekleri açıktır. Çoğu insan haberlerin daha eğlenceli hale getirilmesini istemiyor, ancak daha fazla kişisel fayda sağlayan, başkalarıyla bağlantı kurmalarına yardımcı olan ve insanlara umut hissi veren daha fazla hikâye istiyorlar. Verilerimize göre, sol görüşlü kişiler her iki ağda da gördükleri içeriklere çok daha fazla şüpheyle yaklaşırken, diğer platformlar bu konuda çoğunlukla tarafsız olarak görülüyor. Başka hiçbir pazarda X konusunda aynı düzeyde kutuplaşma görmüyoruz, ancak aynı geniş sol-sağ dinamikleri söz konusu; sol kesim zararlı çevrimiçi içeriğin toplumsal etkisi konusunda daha rahatsız.
- Yayıncılar ayrıca, özellikle podcast gibi platform algoritmalarına daha az bağımlı olanlar olmak üzere, etkileşim sorununu ele almanın bir yolu olarak farklı formatları da araştırıyor. Haber podcast yayıncılığı genç ve eğitimli kitleleri çekmeye devam ediyor, ancak genel olarak henüz yaygınlaşmamış bir faaliyet olarak kalıyor. Birçok podcast artık video platformları üzerinden de erişilebilir durumda.”
Bu yazı ilk kez 11 Temmuz 2024’te yayımlanmıştır.
Nic Newman’ın Oxford Üniversitesi Reuters Enstitüsü’nün Dijital Haber Raporu 2024’e ilişkin değerlendirmelerinden bölümler Mustafa Alkan tarafından çevrilmiş ve onun editoryal katkısı ile yayına hazırlanmıştır. Yazının orijinaline aşağıdaki linkten erişebilirsiniz.
https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/digital-news-report/2024/dnr-executive-summary
https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/digital-news-report/2024/dnr-executive-summary
