Libya’da hükümet güçlerinin, Dağlık Karabağ’da Azeri güçlerinin ve son olarak Rus işgaline karşı Ukrayna güçlerinin elini güçlendiren Türk yapımı silahlı ve silahsız insansız hava araçları (İHA ve SİHA’lar), muadillerine kıyasla çok daha düşük fiyatlı olmasının da etkisiyle dünya genelinde kısıtlı savunma bütçeleri olan ülkelerin büyük ilgisini çekiyor. Bunlar arasında Orta Asya ülkeleri de bulunuyor.
İngiltere merkezli Foreign Policy Center’da Orta Asya araştırmaları yürüten Francisco Olmos’un The Diplomat’ta yayınlanan makalesine göre, bölgenin beş ülkesi çeşitli yollarla hava kuvvetleri envanterine İHA ve SİHA katma yarışına girdi ve tedarikçi listelerinin başında Türk üreteciler bulunuyor. Olmos’un yazısından bölümler aktarıyoruz:
“Orta Asya cumhuriyetleri son yıllarda “drone” olarak da tanımlanan insansız hava araçları (İHA) stoklarını artırdılar. İster harp alanındaki değişiklikler olsun isterse Taliban’ın Afganistan’da kontrolü ele geçirmesi ya da Kırgızistan ile Tacikistan arasındaki gerilimler gibi belli gelişmeler nedeniyle olsun, bölge ülkeleri kendilerini giderek daha fazla İHA’larla donatıyor.
Ancak tüm ülkeler İHA kabiliyetlerini aynı yolla güçlendirmiyor. Kendilerine has savunma stratejileri, bütçe pozisyonları ve yabancı ortak seçimleri hangi İHA tipini hangi ülkeden satın alacaklarını belirliyor.
Kırgız-Tacik İHA yarışı
Orta Asya’da askerî İHA’lar geçen Eylül’de ilk kez bir saldırıda, Kırgızistan ile Tacikistan arasındaki çatışmalar sırasında kullanıldı. Tacik yetkililer Kırgızistan’ı, Tacikistan topraklarını Türk yapımı TB2 Bayraktar’lar ile bombalamakla suçlarken sosyal medyada Kırgız İHA’larının saldırısına ilişkin olduğu ileri sürülen görüntüler paylaşıldı. Kırgızistan’a ait TB2’lerin iki tank, bir çoklu roketatar ve mühimmat kamyonu dâhil olmak üzere Tacik askerî teçhizatının tahrip edilmesinden sorumlu olduğu bildirildi. Aynı hafta birkaç gün önce iki ülke arasında çatışmalar patlak vermiş, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Nurgocoyeviç Caparov, ülkenin yeni TB2 İHA’ları için yeni bir üs açmıştı.
Bayraktar İHA’ları Kırgızistan tarafından 2021 yılı sonlarına doğru büyük bir tantana koparılarak satın alınmıştı. Aynı sıralarda Bişkek, Rusya’nın Orlan-10 E keşif İHA’larını satın almıştı. Bundan önce Kırgız silahlı kuvvetleri Çin’den WJ-100 keşif İHA’larını teslim almıştı. Bu adımları 2021 ilkbaharında komşu Tacikistan ile sınır çatışmalarının yoğunlaşması takip etti. Çatışmalarda Tacik tarafı üstünlük göstermişti.
TB2 İHA’larını yakında aynı üreticinin Bayraktar Akıncı ve Aksungur İHA’ları takip edecek. Bayraktar Akıncı, TB2’den çok daha fazla vuruş gücüne ve menzile sahip. Aksungur ise uzun süreli keşif görevlerinin yanı sıra taarruz görevlerini üstlenebilen çoklu görevli bir İHA. Türk yapımı insansız hava araçları üçlüsü, Kırgızistan’ı İHA yetenekleri açısından güneydeki komşusundan ayrı bir konuma taşıyor.
Duşambe’nin Bişkek ile arasındaki farkı kapatma çabaları ise mütevazı kalıyor. Yine de Tacikistan Savunma Bakanı Türkiye’deki Bayraktar fabrikasını ziyaret edip Tacikistan’ın da TB2 satın almayı planladığı dedikoduları yayılınca Bişkek’te alarm zilleri çalmıştı. Bu durum, Kırgızistan’ın yakın zamanda Tacikistan’a karşı elde ettiği avantajı sıfırlayabilirdi. Gerçekten de Kırgızistan’ın dışişleri bakanı da ülkesinin parlamentosunda yaptığı konuşmada anlaşmanın gerçek olduğunu kabul edecekti. Ancak Tacikistan, Bayraktar İHA’ları satın almadı.
TB2 almak yerine, İran’a yöneldi. Mayıs 2022’de İran, Kırgızistan’ın elindeki Türk İHA’larına kıyasla daha eski ve kısıtlı kabiliyetli olan Ebabil-2 İHA’larını üretmek üzere Tacikistan’da bir fabrika açtı. İran yapımı hem güdümlü mühimmatlı hem de keşif modellerinin üretiminin yanı sıra Tacikistan, ABD yapımı Puma İHA’larını envanterine ekleyecek. Bunlar, Afganistan ve Taliban düşünülerek sağlanan 60 milyon dolarlık daha geniş bir güvenlik yardım paketinin bir parçası olarak ABD tarafından sağlanan elle fırlatılan keşif İHA’ları olacak.
Sürpriz bir İHA gücü: Türkmenistan
Bunlar olup biterken Kazakistan, kendi İHA envanterini daha 2016’da Çin’den Wing Loong I İHA’ları satın alarak oluşturmaya başlamıştı. Ancak Kazakistan da ilkinin silahlı modeli olan Wing Loong II serisini satın almak yerine Türkiye’ye döndü. Ancak Bayraktar TB2 yerine TAİ’nin Anka İHA’larını tercih etti. Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev’in Mayıs 2022’deki Türkiye gezisi sırasında imzalanan lisans anlaşması, bu İHA’ların Kazakistan’da üretimine izin veriyor. Keşif açısından Kazakistan’da Rusya’nın Orlan-10E İHA’larına, iki tip İsrail İHA’sına ve AB’nin RQ-1 Raven İHA’larına bel bağlamış durumda.
Özbek gazı karşılığında yapılan anlaşmanın bir parçası olarak en az bir Wing Loong II teslim edeceğini bildiren Çin, Özbekistan’ın da ilk silahlı İHA (SİHA) satın aldığı ülke oldu. Özbekistan’ın daha fazla SİHA satın alıp almadığı bilinmiyor. Alınmadıysa Taşkent’in İHA kabiliyetleri açısından Orta Asyalı komşularından geri kaldığı söylenebilir. Özbekistan, Keşif İHA’ları alanında Rus yapımı ZALA 421-16E ve Amerikan RQ-11 Raven’e sahip. Bu yılın başlarında Özbekistan’ın, Tacikistan’ın yaptığı gibi, ABD Dış Askeri Satış programının bir parçası olarak Puma insansız hava araçları satın alacağı bildirildi. Ancak Özbek Savunma Bakanlığı daha sonra iddiayı yalanladı.
2022 Küresel Ateş Gücü Endeksi’nde Özbekistan (55.) ve Kazakistan’ın (64.) ardından 83. sırada yer alan Türkmenistan, askeri gücü yüksek ülkelerden biri olmamasına rağmen bölgesinin en güçlü insansız hava aracı gücüne sahip ülkesi konumunda. Aşkabat, SİHA’lar, gözetleme araçları ve intihar insansız hava araçları (‘akıllı dolanan mühimmat’ olarak da biliniyor) dâhil olmak üzere çok çeşitli insansız hava aracı türlerine sahip. Bunlardan birçoğu, Kasım ayında Türkmenistan’ın batısında gerçekleştirilen askeri tatbikatlarda sahne aldı. Türkmen makamları, İHA portföyünde çeşitliliğe ulaşmak için tedarikçilerini de önemli ölçüde çeşitlendirdi.
Türkmenistan, Bayraktar TB2 alan ilk Orta Asya ülkesi oldu. Türkmen silahlı kuvvetlerindeki varlıkları, ülkenin bağımsızlığının 30. yıldönümünü kutlayan 2021 askeri geçit töreni sırasında belirginleşti. Türkmenistan 2016’da Çin’den hem CH-3A hem de WJ-600 A/D tipi SİHA’lar satın almıştı.
Türkmenistan, Türk ve Çin SİHA’larının yanı sıra yurt içinde Belarus’un Busel MB2’sini ve aynı üreticiden gözetleme ve muhtemelen intihar insansız hava araçlarını da üretiyor. İsrail ayrıca, iki tür gözetleme İHA’sı ve SkyStriker akıllı dolanan mühimmatı ile Türkmen insansız hava aracı filosunda önemli bir yer tutuyor. İtalya, ABD ve Rusya da Türkmenistan’a keşif İHA’ları sağladı.
Türkmenistan’ın geniş insansız hava aracı yelpazesi şaşırtıcı görünse de bu durum ülkenin farklı tedarikçilerden silah edinme politikalarıyla son derece uyumlu. Ülke daha önce eğitim jetleri veya helikopterlerini İtalya’dan, gemilerini Türkiye’den, hava savunma sistemini ise Çin’den almıştı.
Orta Asya yapımı İHA’lar
Genel olarak, Orta Asya ülkeleri yabancı tasarımlı insansız hava araçlarına güvenmiştir. Kazakistan, Özbekistan ve iddiaya göre Kırgızistan kendi ulusal tasarımlı ve üretilmiş İHA’larını geliştirme yolunda olduğundan, bu durum yakında değişebilir.
Kazakistan ve Özbekistan çalışmalarda önde gidiyor. Kazakistan’da, “Shagala” (Martı) gözetleme sistemi ilk test uçuşunu 2021’in başlarında tamamladı ve aylar sonra testin son aşamasına girdi. Bu arada Özbekistan, Şubat 2022’de “Lochin” (Şahin) adı altında keşif işlevleri için olduğu anlaşılan bir dizi insansız hava aracının üretimine başladı. Özbek makamları bunların vurucu yeteneklere de sahip olduğunu belirtiyor.
Kırgızistan, kendi insansız hava aracını geliştiren üçüncü Orta Asya ülkesi olacak. Kırgız yapımı bir SAARA-02 insansız hava aracına ilişkin haberler, resmi kaynaklarca doğrulanmasa da internette yayıldı. Kırgızistan savunma bakanı bu konudaki soruları ne doğruladı ne de yalanladı.
Bölgede İHA kullanımı
Yavaş bir başlangıcın ardından Orta Asya ülkeleri, insansız hava araçlarını silahlı kuvvetlerinde kilit bir bileşen değilse bile bir tamamlayıcı olarak görüyor. Bölgedeki İHA’ların durumu, hem özel kaynaklar olarak hem de havadan yere saldırı yeteneklerini desteklemek için düşük maliyetli alternatifler olarak güçlüdür.
Gözetim insansız hava araçlarının kullanımı, Afganistan’a sınırı olan üç ülke için yararlı bir araç: Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan. ABD’nin hem Tacik hem de Özbek ordularına, muhtemelen güneydeki komşularını izlemek için kullanılacak bu tür araçlar sağlaması tesadüf değil.
Bu arada, Kırgızistan ile Tacikistan arasındaki son çatışmada bir Kırgız insansız hava aracının başarılı bir şekilde kullanılması, bu tür yeteneklerin oynayabileceği rolü gösterdi. İHA’lar, sınırlı savunma bütçeleri ve mütevazı hava kuvvetleri olan ülkeler için ucuz bir alternatif olabilir. Savunma bütçesi 123 milyon dolar olan Kırgızistan ile bütçesi sadece 80 milyon dolar olan Tacikistan, çoğunlukla Sovyet dönemi helikopterlerine dayanan saldırı yeteneklerine sahip olduğu için İHA’lara sıcak bakıyorlar.
Tüm Orta Asya ülkeleri İHA’ların savaşta artan öneminin farkında ve bu yeni gerçekliğe uyum sağlıyorlar. Beş cumhuriyetin hava kuvvetleri envanterinde yakın gelecekte İHA sayısı hızla artıyor. Kullanılır mı ve nasıl kullanılır, o ayrı konu.”
Bu yazı ilk kez 8 Aralık 2022’de yayımlanmıştır.
