Havaların erken serinlemesiyle bulaşıcı hastalık vakaları arttı. Hemen her evde bir hasta var.
2024-2025 hastalık sezonu zorlu geçeceğe benziyor. Vox’un sağlık muhabiri Dr. Keren Landman, uzmanların görüşlerini hazırlayarak bu zorlu sezonda ‘hayatta kalabilmek’ için bir rehber hazırladı.
Yazıdan öne çıkan bölümleri aktarıyoruz:
“Solunum yolu virüsü mevsiminin kötüleri kapınıza dayandı: ABD şu anda Covid-19 vakalarında büyük bir artışın ortasında, grip ve üst solunum yolları enfeksiyonları sezonu başladı başlayacak.
Her sonbahar ve kış çoğumuzu perişan eden öksürük ve hapşırıklara 200’den fazla virüs neden oluyor.
İyi haber şu ki, sürekli değişen bir pandemiyle yıllarca mücadele ettikten sonra artık onlarla savaşmak için bir dizi strateji mevcut. Uzun lafın kısası, solunum yolu virüslerine maruz kalma oranınızı azaltarak, bağışıklık sisteminizi bu virüslerle savaşmaya hazır hale getirerek, aşı yaptırarak ve enfeksiyondan fayda görecek biriyseniz test ve tedavi olmak için bir plan yaparak virüslerin hayatınız üzerindeki etkilerini en aza indirebilirsiniz.
Bu yılın soğuk algınlığı, grip ve devam eden Covid-19 sezonu hakkında nasıl düşüneceğinizi, kendinizi nasıl sağlıklı ve güvende tutacağınızı ve testler, aşılar ve ilaçlar konusunda nasıl stratejik olacağınızı aşağıda bulabilirsiniz.
Covid’i grip gibi mi tedavi etmeliyim? Yoksa soğuk algınlığı gibi mi?
2020’nin Covid’inden ne kadar uzaklaşırsak, enfeksiyonların hastaneye yatışlara, ölümlere veya uzun süreli sakatlıklara dönüşme olasılığı o kadar azalır. Ancak bu, virüsün risk taşımadığı anlamına gelmiyor. ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (CDC) direktörü Mandy Cohen, Ağustos ayı sonundaki basın brifinginde “Covid gripten daha tehlikeli bir virüs olmaya devam ediyor, [ancak] giderek daha benzer hale geliyorlar” dedi.
Geçtiğimiz sezon Covid-19, grip ve [solunum sinsityal virüsü olarak da bilinen] RSV’nin toplamından daha fazla hastaneye yatışa neden oldu. Bununla birlikte, birbirini izleyen her Covid dalgasında, enfekte kişilerin daha küçük bir oranı hastaneye kaldırılıyor veya ölümle sonuçlanıyor. Bu da virüsün özellikle düşük riskli kişilerde ciddi hastalıklara yol açma olasılığının azaldığını düşündürüyor.
Covid-19 enfeksiyonu hâlâ “uzun Covid” olarak da adlandırılan kalıcı semptom riski taşımaktar, ancak bu risk büyük ölçüde Covid-19 aşıları nedeniyle zaman içinde önemli ölçüde azaldı.
Nashville’deki Vanderbilt Üniversitesi Tıp Merkezi’nde bulaşıcı hastalıklar uzmanı olan William Schaffner, yaşlı, bağışıklık sistemi baskılanmış, hamile ve zayıf kişilerin hâlâ COVID konusunda “endişeli olması gerektiğini”, çünkü bir enfeksiyonun sonuçlarının onlar için diğerlerine göre daha kötü olduğunu söylüyor.
Covid-19 geçirirsem ne kadar süre başkalarından uzak durmalıyım?
Bu yıl itibariyle Covid-19 ile enfekte olmanız durumunda kaç gün izole olmanız gerektiğine dair kesin bir kılavuz olmamasına rağmen, CDC, nedeni ne olursa olsun solunum semptomlarınız varsa evde kalmanızı ve başkalarından uzak durmanızı öneriyor. Covid testiniz pozitif çıksın ya da çıkmasın, semptomlarınız genel olarak iyileşene ve en az 24 saat boyunca ateşsiz (Tylenol veya İbuprofen gibi ilaçlar olmadan) kalana kadar normal aktivitelerinize geri dönmeyin.
İnsanlar Covid dışındaki diğer enfeksiyonlara karşı daha dikkatli olmalı.
Hangi virüse sahip olursanız olun, yüksek riskli veya bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerden uzak durmalısınız. Çünkü tüm virüsler yüksek riskli kişiler için tehlikeli olabilir.
Herhangi bir solunum semptomu olan kişilerin başkalarıyla yakın temas halindeyken ve bağışıklık sistemi ciddi şekilde zayıflamış kişilerin (örneğin kemoterapi sonrası enfeksiyonla mücadele eden hücre seviyeleri düşük olan kişiler) toplum içindeyken maske takması öneriliyor. Schaffner, şu anda olduğu gibi çok sayıda Covid-19’un dolaşımda olduğu dönemlerde, 65 yaş ve üstü kişiler de dahil olmak üzere tüm yüksek riskli bireyler için maske takma ve kalabalık halka açık yerlerden kaçınmayı öneriyor.
Hastalanırsam Covid-19 testi yaptırmalı mıyım?
CDC ve diğer uzmanlar, başkalarını koruma yöntemlerinin tüm solunum yolu enfeksiyonları için aynı olması gerektiğini söylediğinden, hasta olduğunuzda test yaptırmanızın ana nedeni, belirli virüslere yönelik ilaçları almanız gerekip gerekmediğini belirlemektir.
Etken maddesi oseltamivir olan ilaçların, yüksek riskli kişiler (örneğin astım, kalp hastalığı, diyabet ve diğer rahatsızlıkları olan her yaştan insan) için grip enfeksiyonlarını daha az ölümcül hale getirebilir.
Bu ilaçlar doğru enfeksiyonlar için kullanılırsa hayat kurtarıcı olabilir, ancak diğer virüsler için pek bir işe yaramaz. Hastaysanız ve bu ilaçlardan biriyle tedaviden fayda görebilecek kişiler arasındaysanız, test yaptırmanız akıllıca olacaktır.
Tüm bu farklı aşıların amacı nedir?
Pandemiden önce, çoğu insanın düşünmesi gereken tek mevsimsel aşı, her sonbaharda grip aşısı olmaktı. Şimdi, yaklaşık aynı zamanda bir Covid-19 takviye aşısı da mevcut. Buna ek olarak, bebekleri ve yaşlı yetişkinleri zatürreye neden olan RSV virüsünden koruyan aşılar (pandemiden önce yıllardır geliştirme aşamasındaydı) nihayet geçen sonbaharda halka sunuldu. Araç seti artık birkaç yıl öncesine göre daha büyük. Bu iyi bir şey ama kafa karıştırıcı da olabilir.
ABD tavsiyeleri çoğu insan için işleri basit tutmayı amaçlıyor: CDC, 6 aylıktan büyük herkesin Covid-19 takviyesi ve bu sonbahar için grip aşısı olmasını önermektedir (aşılarınızı nasıl zamanlayacağınız hakkında daha fazla bilgi aşağıda).
RSV söz konusu olduğunda, üç kategorideki insan aşı yaptırmalıdır: Yaşlılar, hamileler ve bebekler. Şimdilik bu tek seferlik bir aşıdır. Aşıyı yaptıranların yıllık takviye konusunda endişelenmelerine gerek yoktur. 60 yaş ve üzerindeyseniz, altta yatan bir hastalığınız varsa, hamileyseniz veya yeni doğmuş bir bebeğiniz varsa, RSV aşısı yaptırmak için bir sağlık uzmanıyla görüşün.
Kendimi en iyi şekilde korumak için grip ve Covid aşılarının zamanlamasını nasıl yapmalıyım?
Grip aşısı ve Covid-19 aşısını aynı anda yaptırmak gayet uygundur ve hatta aynı kola birkaç santim arayla yaptırabilirsiniz. Yılbaşından önceki herhangi bir zaman iyi bir korumadır, ancak gerekirse zamanlama konusunda stratejik davranabilirsiniz.
Uzmanlar, hem kış grip sezonunun en kötüsünden kaçınmak hem de kışın sonlarında ortalıkta dolaşan Covid’den kaçınmak için ekim ayı sonunun en uygun aşı zamanı olarak belirlediler.
Covid-19 aşısının temel faydası, enfeksiyondan tamamen korunmak değil, ciddi enfeksiyon ve hastaneye yatıştan korunmaktır. Bununla birlikte, aşılamadan sonra antikor seviyelerinin enfeksiyon olasılığını bile ortadan kaldıracak kadar yüksek olduğu kısa süreli bir dönem vardır. Düğün gibi önemli bir yaşam olayı planlıyorsanız büyük anınız sırasında hasta olma olasılığınızı azaltmak için aşınızı bu olaydan yaklaşık bir ay öncesine denk getirmeye çalışmak mantıksız olmaz.
Schaffner, ciddi bir Covid-19 enfeksiyonu riski altındaysanız, mümkün olan en kısa sürede Covid aşısı yaptırın diyor. Gerekçesi şu: Şu anda dolaşımda çok fazla Covid var ve her durumda, ekstra korumaya ihtiyaç duyan insanlar kış ortasında güncellenmiş aşıdan ekstra bir doz alabilirler.
RSV aşısından faydalanabilecek biriyseniz, aşı yaptırmak için en iyi zaman virüs yayılmaya başlamadan önce yaz sonu veya sonbahar başıdır. Özellikle hamile kişiler için aşı Eylül ve Ocak ayları arasında yapılmalıdır.
Başka bir Covid aşısı yaptırmama gerçekten gerek var mı?
Uzmanlar, aşı yaptırmanın faydasının tüm yaş grupları için riskten fazla olduğunu belirledi. Bununla birlikte, bazıları için diğerlerinden daha önemlidir. Ne kadar yüksek risk altındaysanız, güncellenmiş aşıdan o kadar fazla fayda sağlayacaksınız. Buna yaşlılar (65 yaş ve üstü) ve aktif olarak kemoterapi görenler gibi bağışıklık sistemi ciddi şekilde zayıflamış olanlar da dahildir.
Yakın zamanda Covid geçirdiysem Covid-19 aşısı yaptırmam gerekir mi?
Covid-19 enfeksiyonundan sonraki üç ay içinde Covid-19 aşısı yaptırmanın pek bir faydası yoktur. Daha uzun süre beklemek aşı paranızın karşılığını daha fazla almanızı sağlar ve Covid-19 enfeksiyonu tarafından üretilen bağışıklığın olgunlaşmasına ve sağlamlaşmasına izin verir diyor. Aşı zamanlaması üzerine yapılan çalışmalar bunu doğrulamaktadır. Örneğin bir çalışmada, enfeksiyondan sekiz ay sonra aşılanan kişilerde antikor seviyeleri (enfeksiyona karşı koruyucu olan), sadece üç ay bekleyen kişilere göre 11 kat daha yüksekti.
Diğer taraftan, Covid-19 enfeksiyonundan sonra aşı olmak için ne kadar uzun süre beklerseniz, arada geçen sürede enfekte olma olasılığınız o kadar artar. Ancak çoğu insan enfeksiyondan sonraki ilk dokuz ila 12 ay içinde yeniden enfekte olmuyor.
Bu mevsimde sağlıklı kalmak için başka ne yapabilirim?
Eğer hasta değilseniz, birkaç bilindik strateji sağlıklı kalmanıza yardımcı olabilir: Yüzünüze dokunmadan veya yemek hazırlamadan önce ve ortak yüzeylere dokunduktan veya banyoyu kullandıktan sonra ellerinizi yıkayın; kalabalık yerlerde maske kullanın; mümkünse bir pencere açarak ve bir vantilatör çalıştırarak ortak alanları havalandırın, başkalarıyla bir araya gelirken bir hava temizleyici kullanmayı düşünün.
Uyku, egzersiz, beslenme, stres azaltma ve tüm bunların bağışıklık sistemi üzerindeki etkisini unutmayın. Bu faktörleri optimize etmenin yanı sıra sağlıklı bir kiloyu korumak ve altta yatan tıbbi durumları kontrol etmek, bir solunum yolu enfeksiyonu geçirdiğinizde sağlıklı kalma olasılığınızı artırır.”
Bu yazı ilk kez 24 Eylül 2024’te yayımlanmıştır.
