Söz, görsel imgeler veya bazı yardımcı nesneler aracılığı oluşturulan, kişinin telkinlere yatkınlık gösterdiği uyku-uyanıklık arası özel bir bilinç hali anlamına gelen hipnoz, son yılların gözde konularından biri. Hipnoterapi ise, psikolojide tedavi amacıyla kullanılmasına deniliyor. Psikolog Eric Spiegel, Psyche internet sitesi için kaleme aldığı yazıda hem hipnozu bütün boyutlarıyla ele alıyor, hipnoz nasıl yapılır sorusuna yanıt veriyor ve kendi kendinize nasıl hipnoz uygulayabileceğinizi anlatıyor.
Yazıdan öne çıkan bazı bölümleri paylaşıyoruz:
“Hipnozla ilgili kafa karışıklığının bir kısmı, ‘hipnoz’ teriminin içinde bulunulan bir duruma veya bir yönteme atıfta bulunmasından kaynaklanıyor.
Hipnoz, zihinsel odaklanma ve kontrolle ilgili beyindeki önemli sinir ağlarında meydana gelen değişikliklere yansıyan odaklanma veya yüksek dikkat halinde bulunma (“absorpsiyon” olarak bilinir) durumudur. Örneğin, sporcular ‘tamamen odaklandıklarını’ söylediklerinde, hipnotik bir durumu tarif ederler.
Hipnoz durumuna geçmek için başkasının size bir şey yapmasına gerek yoktur. Genel olarak “transa geçmek” olarak adlandırılan, örneğin bir şeye yoğun bir şekilde odaklanma veya hayale dalmak gibi doğal hipnoz halleri birisinin rehberliği olmaksızın doğal olarak meydana gelebilir.
Ayrıca hipnoterapi isimli bir yöntem ile de hipnoz durumu ortaya çıkarılabilir. Bir yöntem olarak hipnoz, hipnoz durumunu ortaya çıkarmak ve gerektiğinde derinleştirmek için kullanılan farklı yöntemleri içerir.
Telkin önemli bir rol oynar
Hipnotik bir duruma girdiklerinde, insanlar genellikle telkine daha açık olurlar. Hipnotik telkinde bulunma süreci, bir terapistin daha fazla beceri ve eğitime, yani birine hayal edebileceği ve/veya hissedebileceği bir şeyi nasıl tanımlayabileceği bilgisine daha fazla ihtiyaç duyduğu bir alandır. Bu, herhangi bir ifade, geçmişten, şimdiki zamandan veya hayal edilen gelecekten bir imge veya sahne, bedensel veya somatik bir duyum, çocukken en sevdiğiniz oyuncak ayınız veya birinin size söylediği nazik bir şey gibi içsel bir kaynağa başvurma veya kendinizi iyi hissettiğiniz veya kendinize güvendiğiniz belirli bir özelliğinizi aklınıza getirmek gibi bir benlik veya ego durumu olabilir.
Hipnotize edilebilirlik ve telkin edilebilirliğin önemi
Hipnozun size yardımcı olabileceği pratik uygulamalardan bazı örnekleri ele almadan önce, anlamanız gereken iki önemli kavram daha mevcut. Hipnotize edilebilirlik, bir kişinin hipnoz durumuna girebilme yetisini ifade eder. Öte yandan, telkin edilebilirlik, bir kişinin bir telkini benimsemeye ne kadar açık olduğunu ifade eder.
Hipnotize edilebilirlik özellikle ağrının azaltılması ve uyuşturulması için hipnotik analjezi telkinlerinin kullanıldığı durumlarda faydalıdır. Hipnotik analjezi, doğum ve ameliyat gibi anestezi veya ağrı kesici ilaçların yerine kullanıldığı durumlarda yararlı olabilir. Bununla birlikte, anksiyete veya stres kontrolü gibi birçok klinik hipnoz uygulamasında, hipnotize edilebilirlik o kadar önemli değildir.
Telkin edilebilirlik de hipnotik süreçte bir role sahiptir. Hipnoz dışındaki bir bağlamda düşünecek olursak, telkin edilebilirliği yüksek olan biri saf; telkin edilebilirliği düşük olan biri ise kuşkucu olarak nitelendirilebilir. İnsanlar hipnoz sırasında da ‘uyanıklık halinde’ olduğu gibi telkin edilebilirlik derecelerine göre farklılık gösterirler.
Ancak telkin edilebilirlik bir özellikten daha fazlasıdır; çoğu insan için telkinde bulunan kişiyle olan ilişkileri ve içinde bulundukları bağlam büyük bir fark yaratır. Genel olarak telkin edilmeye yatkın olmayan biri olabilirsiniz, ancak tanıdığınız ve size klinik hipnoz uygulayan bir terapist gibi güvendiğiniz birinin telkinlerini kabul etmeye daha meyilli olabilirsiniz.
Bir kişinin hipnoterapisti ile olan ilişkisi, hipnozun ve hipnotik telkinlerin ne kadar etkili olacağını kestirmede önemli bir role sahip. Hipnotik telkinde bulunma süreci, zamanlama, ses tonu ile vurgusu ve terapist ile kişi arasındaki uyum gibi sözlü olmayan bir düzeyde gerçekleşen bir uyum sürecinde dayanır. Bir hipnoz deneyimini yoğun ve iyileştirici hissettiren şeylerden biri, hipnoterapistinizin sizinle birlikte ‘odaklanmış’ olduğuna dair hissettiğiniz bir sezgidir.
Hipnoz anksiyeteyi hafifletmek için kullanılabilir
Anksiyete, özünde olumsuz bir sonuç beklentisinden kaynaklanan duygusal, bilişsel ve bedensel bir tepkidir. Bu yalnızca hipnoterapistinize ne kadar güvendiğiniz ile de ilgili değil.
Hipnozun anksiyete tedavisinde bilhassa faydalı olduğu bir alan da topraklama veya çapa atma yöntemleridir. Bu yöntemler, ayaklarınızın yere bastığını hissetmeyi veya işaret parmağınıza hafifçe bastırırken başparmağınızın dairesel bir ritimle hareket etmesi gibi hislerinizi dengeleyecek ayrıntılara odaklanmayı içerir.
Hipnoza dayalı bu tür bir topraklama yöntemi, değişkenlik gösteren deneyimler karşısında öz-tutarlılık hissini vurgulayarak anksiyeteyi hafifletmeye yardımcı olur. Bu, çevrenizde veya kendinizde değişim hissetseniz bile bu değişimler karşısında sabitlik ve tutarlılık hissini sürdürebileceğiniz anlamına gelir. Bu, çoğu zaman birçok anksiyete türünün altında yatan “hiçleştirilme korkusunu (fear of annihilation) hafifleten güven verici bir farkındalıktır.
Hipnoz acıyı azaltmak için kullanılabilir
Kayda değer kanıtlar, hipnotik analjezinin (acı hissetme yetisinin azalması veya acının hissedilememesi) kronik veya akut ağrıdan mustarip kişilerde ağrı hissinin ciddi bir şekilde azaltılabileceğini gösteriyor. Beynin korteks ve subkorteks bölgelerinde bulunan sinir ağlarının çoğu, acının algılanması ve hissedilmesiyle ilgilidir. Farklı hipnotik telkinler ile bu sinir ağlarının farklı kısımları hedeflenir.
Örneğin, bir hastayla ağrılarını hafifletmesine yardımcı olmak için çalışıyorsam, analjeziyi (ağrının azalması), ağrıyan yerin uyuşmasını veya acı belirtilerinin değişmesini (örneğin, sanki bıçak saplanıyormuş gibi hissettiren bir ağrının nabız gibi atan bir hisse dönüştüğünü hayal etmek gibi) hayal etmeleri için doğrudan telkinlerde bulunabilirim. Bu, ağrı sinyallerini engellemek – ‘kapatmak’ – amacıyla “düğmeye basmayı” hayal etmek gibi telkinleri içerebilir. Alternatif olarak, bir hastanın ağrı hissini yalnızca azaltmak yerine değiştirmesine yardımcı olmak istersem, bilişsel veya algısal değişim veya kendisini acıdan ayırmak için, örneğin sıcak veya soğuk hislerini hayat etmelerini önererek telkinde bulunabilirim. Eğer bir hastanın ağrı hissinden uzaklaşmasına yardımcı olmak istiyorsam, bu sefer hayal kurma, farklı bir yerdeymiş gibi düşünme ve zamanı farklı hissettirme gibi farklı yaklaşımlar kullanarak dikkat dağıtıcı veya farklı ve olumlu hisleri ön plana çıkaran telkinler geliştiririm. Örneğin, sakin ve güvende hissetmelerini sağlayan ‘güvenli bir yerde’ olduklarını hayal etmeleri telkininde bulunabilirim.
Hipnoz kötü alışkanlıklardan kurtulmaya yardımcı olabilir
Bir terapist, kötü bir alışkanlığa sahip olan kişiyi anlamadan ve onu tedavi etmeden alışkanlığın kendisini tedavi edemez. Hipnozun en çok faydalı olabileceği yer burasıdır. Neden oldukça faydalı olduğunu göstermek için, bir kişinin sigarayı bırakmasına yardımcı olmak için hipnoz kullanma örneğini göstereceğim. Hipnoz kullanımında en iyi sonuçlar kişiye özel yaklaşımla elde edilir. Örneğin, hipnoz telkinlerimi ‘ortam’ ve ‘bağlam’ gibi alışkanlıkla ilişkili belirli noktaları değiştirmek için kullanabilirim. Onlara, başı, ortası ve sonu olan, zaman içinde aynı ortamda sigara içtiklerini gösteren ve bağlamın genellikle olumludan olumsuza doğru değiştiği bir film hayal ettirebilirim. Bu, kendilerini gençken sosyal bir ortamda sigara içerken gördükleri, daha sonra yaşlandıkça ve sigara içmek artık sosyal olarak kabul görmeyen bir şey haline geldikçe ortamın daha yalnız hale geldiği bir film olabilir. Ya da sigara içmenin bir ‘mola zamanı’ olarak cazibesini hayali bir şekilde ele alabilir ve kendilerini moladayken sigara içmek yerine mahallede rahatlatıcı bir yürüyüşe çıkarken hayal etmelerini sağlayabilirim.
Alternatif olarak, örneğin bir kişinin sigara içmediği zaman gelecekte nasıl birisi olabileceğine odaklanarak ‘sigara içmeyen biri olmak’ için hipnotik işaretler sağlayabilirim. Bunun en iyi örneği hipnoz ile zaman algısını değiştirmektir. Kişi hipnotize hale geldikçe ve derin, yavaş ve rahat nefes alma gibi olumlu duyusal telkinleri hissettikçe, onlara trans halindeyken zamanın yavaşladığını hayal edebileceklerini söyleyebilirim. Sanki trans halinde oldukları süreden bile daha uzun süredir sağlıklı nefes alıyorlarmış gibi hissedebilirler. Sonra, trans halinde geçen her an için sigara içmeyen bir kişi olduklarını belirteceğim ve artık bunun mümkün olduğunu bildiklerine göre, transın ardından tekrar uyanık hale geldiklerinde sigarayı bırakmaları daha kolay olacaktır.
Hipnoz açıklanamayan sağlık sorunlarını hafifletebilir
Hipnoz, kesin bir tıbbi nedeni veya patolojisi olmayan (tıpta ‘işlevsel bozukluklar’ olarak da bilinir) fiziksel semptomları hafifletmek için de kullanılabilir. Bir düzineden fazla çalışma, hipnozun huzursuz bağırsak sendromu tedavisinde etkili olduğunu, bağırsak ağrısının önemli ölçüde ve kalıcı olarak giderilmesini ve hastalarda diğer belirtilerin hafifletilmesini sağladığını gösteriyor. Buna karşılık geleneksel ve konvansiyonel tedavilerin huzursuz bağırsak sendromu hastaları için genellikle etkisiz olduğu kanıtlandı.
Huzursuz bağırsak sendromu için hipnoz senaryoları genellikle doğal ortamlardaki rahatlatıcı sahneleri öne çıkarır. Terapist ayrıca, hastalarının mide semptomlarına verdikleri dikkati azaltmak, bu semptomlara ilişkin algılarını değiştirmek, sağlık ve sıhhatlerine ilişkin algılarını, bağırsak fonksiyonlarının seyrine ilişkin algılarını ve bağırsak ağrısı, şişkinlik ve ishal gibi hoş olmayan rahatsızlıklara karşı bağışıklıklarını artırmak için hipnotik telkinler kullanır.
Kendi kendinizi hipnoz etmek size süreç hakkında daha fazla bilgi verebilir
Kendi kendinizi hipnoz etmek tek kişilik bir hipnoz sürecidir ve genellikle bir hipnoterapistle çalıştıktan sonra etkilidir. Bununla birlikte, hipnoz sürecinin nasıl işlediğine dair bir fikir edinebilmeniz için aşağıda kendinizi hipnoz etmeniz için bir alıştırma sundum.
Kendi kendinize hipnoz uygulama alıştırması:
- Önünüzdeki bir noktaya odaklanın. Dikkatinizi bu noktaya verirken, bakışlarınız yumuşak ve rahat olsun.
- Bu sırada gözlerinizi açık tutmaya devam edebilir ya da göz kapaklarınızı kapatabilirsiniz.
- Dikkatinizi nefesinize verin ve nefesinizin yavaşladığını hayal edin. Nefesinizi 10 saniyelik bir döngüye getirmek için birkaç dakika ayırın (4 saniye nefes alma, 6 saniye nefes verme). Bu gerçekleştikçe, yavaşladığınızı ve daha sakin hissettiğinizi fark etmeye başlayabilirsiniz.
- Bu şekilde birkaç nefes alıp verdikten sonra, nefesinizi doğal hızına bırakın.
- Bedensel olarak ayağınızın yere bastığı hissinin duyusal yönlerine bir süre odaklanın. Örneğin, ayaklarınızın yere dokunurken verdiği hissi, sandalyenin sırtınıza ve bacaklarınıza verdiği desteği fark edin. Bu sırada sessiz bir şekilde “sandalyede oturuyorum… ayaklarım yere basıyor… ve ellerim yanımda…” diye tekrarlamak faydalı olabilir.
- Zihninizin doğal bir şekilde, daha önce gittiğiniz ya da zihninizin kendiliğinden hayal ettiği, kendinizi güvende hissettiğiniz bir yere sürüklenmesine izin verin. Zihninizin bu yerde bulunmanın çeşitli duyusal yönleriyle bağlantı kurmasına izin verebilirsiniz (örneğin, manzaralarını, seslerini, dokunulduğunda hissedilenleri, kokuları ve tatları hayal edin). Bazı insanlar böyle bir yerin içine daldıklarını veya orada bulunduklarını tercih ederler. Bazıları ise kendilerini kavgalar, fırtınalar gibi dış olaylardan ya da akıllarına ne gelirse ondan korunuyor olarak hayal etmekten keyif almayı tercih eder. Aklınıza hiçbir şey gelmiyorsa, koruyucu bir balonun içinde olduğunuzu hayal edebilir ve iç huzurunuzun tadını çıkarabilirsiniz.
- Bu şekilde kendinizi iyi hissederken, kendinizle ilgili olumlu düşüncelerin aklınıza gelip gelmediğine dikkat edin. Aklınıza bir şey gelmiyorsa, nefes alış ve verişinize uyacak iki kelime seçebilir (örneğin, ‘güçlü… sakin’) ve nefes alışınıza ve bu güvenli yerde olmaya odaklanırken bu kelimeleri tekrarlayabilirsiniz.
- İsteğe bağlı olarak alıştırma bittikten sonra bu hipnotik durumu tekrar hissetmek ve hatırlamak için kendinize hipnoz sonrası bir telkin ve bu telkini tetikleyecek bir işaret belirleyebilirsiniz. Örneğin başparmağınızın işaret parmağınıza dokunurken hafifçe bir daire çizdiğini fark edebilir (bu bir işaret olacaktır) ve bu gerçekleştiğinde, ya bilinçaltında (yani, kendinizi bunu yaparken bulduğunuzda) ya da bilinçli olarak bunu yaptığınızda kendinize bir kez daha bu güvenli alanda olmanın fiziksel ve duygusal sakinliğini ve huzurunu hissedeceğinizi söyleyebilirsiniz.
- Son olarak, alıştırmayı sonlandırmak için birden 10’a kadar sayın. Saydığınız her rakamla birlikte, 10 rakamına ulaştığınızda kendinizi daha uyanık, farkında ve odada mevcut hissedeceğiniz telkininde bulunun. Herhangi bir nedenle kendinizi tam olarak uyanık hissetmiyorsanız, tam olarak orada bulunma deneyimini yaşamak için kendinize birkaç dakika daha ayırın. Daha uyanık ve farkında hissetmenize yardımcı oluyorsa, ayrıca el veya ayak parmaklarınızı oynatabilir ya da ellerinizi yüzünüzde gezdirebilirsiniz.
Bu alıştırma size hipnozun nasıl bir şey olduğuna dair bir fikir verebilir ancak bunun bir terapistle çalışmanın yerini tutmayacağını vurgulamak önemlidir. Bir terapist eşliğinde yapılan hipnoz (örneğin klinik hipnoz, hipnoterapi), kendi kendinize hipnoz uygulamaktan daha fazla yönteme ve yaklaşıma sahiptir. Ayrıca, hipnoz eğitimi almış bir ruh sağlığı uzmanı kişiliğinizi, teşhisinizi, semptomlarınızı ve ihtiyaçlarınızı anlayarak size özel hipnotik telkinlerde bulunduğu için daha etkili olabilir.
Umarım şimdiye kadar hipnozun ne olduğu, nasıl etki ettiği ve ne tür rahatsızlıkların tedavisinde kullanılabileceği hakkında iyi bir fikir edinmişsinizdir. Hipnozun terapide nasıl kullanıldığına dair verdiğim örnekler saymakla bitmez – örneğin, insanların çocuklukta yaşadıkları bağlanma güçlükleriyle başa çıkmalarına yardımcı olmak, öz saygı ve güven oluşturmak ve depresyon belirtilerini hafifletmek için de kullanılabilir. Hipnozun ruh sağlığında özellikle önemli olan bir uygulaması, travma için birçok farklı terapi türü için bir tamamlayıcı olarak kullanılmasıdır. Hipnoz, travma tedavisinde dissosiyasyonun üstesinden gelmeye yardımcı olmaktan travmatik anılarla başa çıkmaya ve hastaların duygularını daha iyi kontrol etmelerine yardımcı olmaya kadar birçok alanda uygulanabilir.
Bu yazı ilk kez 8 Haziran 2023’te yayımlanmıştır.
