Liderlik son yıllarda siyasetten iş yaşamına en sık kullanılan, belki de yaşadığımız dönemin en popüler kelimelerinden biri… Haliyle bu konu hakkında çok fazla yazılıyor çiziliyor, yorum yapılıyor. “Lider dediğin şöyle olmalı, böyle yapmalı, şunu yaparsa liderliğini sorgulaması gerekir” tarzı yorumlar, “Lider doğulur mu? Sonradan lider olunur mu?” gibi sorular sürekli gündemde… Bunları okuyan, duyan çoğu insanın aklına ise ister istemez şu iki soru geliyor: “Benden lider olur mu? Ben ne tarz bir lider olurum?”
Lider/liderlik konusunda pek çok farklı tanım var. Ancak biyolojik sınıflandırma açışından hayvanlar alemindeki bilinçli tek varlık olan insanı ele aldığımızda, kategorik olarak lider şu veya bu demek neredeyse imkânsız. Bu imkânsızlık, var olan durum bağlamına göre hareket edebilen bir varlık olmamız nedeniyledir. Hal böyle olunca da duruma uygun bir liderlik tarzından bahsetmek anlamlı olacaktır.
Peki, insanlar her durumda aynı tepkiyi mi verir mi?
Tabii ki hayır çünkü her insanın farklı bir kişilik yapısı vardır ve kişilik yapılanmamız bazı durumlarda bizi daha etkin kılarken bazı durumlarda işlevsiz kılar.
Önce kendi kişiliğini keşfet
Yani “Benden lider olur mu?” sorusunun yanıtını ararken önce “Ben kimim? Nasıl bir kişiliğim var?” sorularına odaklanmak gerekiyor.
Kişilik tiplerini olabildiğince doğru tanımlayan sınıflandırmalardan biri de dokuz nokta anlamına gelen Enneagram.
Anne karnında oluşan ilk zigotla birlikte gerek anneden gelen hormonlarla gerek çevre şartları ile şekillenme süreci başlayan kişilik kavramını açıklayan bu sistem, temelde dokuz farklı kişilik tipi olduğundan bahseder. Bu sisteme göre var olan 9 kişilik tipi şöyledir: 1-idealistler, 2-fedakarlar, 3-vizyonerler, 4-özgünler, 5-araştırmacılar, 6-sorgulayıcılar, 7-yenilikçiler, 8-önderler ve 9-uyumlular.
Enneagram, “Lider olunmaz, doğulur” görüşüne karşı herkesin kendi kişiliğine uygun bir liderlik tarzı olabileceğini savunur.
İşte bu yaklaşıma göre dokuz ayrı liderlik tipinden söz etmek mümkün:
- Tip 1 İdealist Liderler
- Tip 2 Fedakâr Liderler
- Tip 3 Vizyoner Liderler
- Tip 4 Özgün Liderler
- Tip 5 Araştırmacı Liderler
- Tip 6 Sorgulayıcı Liderler
- Tip 7 Yenilikçi Liderler
- Tip 8 Önder Liderler
- Tip 9 Uyumlu Liderler
1- İdealist liderler:
Sorumlu olduğu bölüm içerisinde her bir bireyin yaptığı işi bilerek ve uyumu bozmadan var olan programa uygun şekilde ilerlemesini bekler. Kurulan sisteme bağlı şekilde çalışması ve programı aksatmaması için kendi dahil herkesin sorumluluklarının bilincinde olmasını ister. Bir iş ortaya konulacaksa bunun yapılabilecek en iyi hali neyse buna uygun bir plan ve programa yapılarak ortaya koymak ister.
Var olan iş süreçlerini kontrol etmek ve bir aksama olmadan süreci tamamlamak isterler, bu aksama ihtimalini engellemek içinse sürekli sistem kontrolün gerekli olduğunu düşünürler. Disiplin konusunda aşırı hassasiyet gösterebilirler.
İş yerinde laubali tavırlardan rahatsız olurlar. Yönettiği kişilerin fark edilmemiş potansiyelleri varsa onları keşfetmesi ve hem kendi hem iş yeri için daha verimli olabilecekleri bir gelişim göstermesini beklerler.
İdealist liderlere küçük bir tavsiye: Kusursuzluk arayışıyla iş yapmayı istemek var olan stres ve gerginliğin artması anlamına gelir. Stres ve gerginlik artışı ile birlikte ciddi tavırlarınız daha da ciddi hale gelebilir, çevrenizdekiler sizden uzaklaşmak isteyebilir veya bir sorunu size söylemekten çekinebilirler. Bu gibi durumlar sistemde ciddi aksamalara neden olabilir. Bu nedenle biraz gevşemeye çalışmak ve birlikte çalıştıklarınızın robot değil insan olduğunu fark etmek iyi gelecektir.
2- Fedakâr liderler:
Açık ve samimi iletişim içinde olmaktan zevk alan ve sorumlu olduğu kişileri de bu yönde destekleyen bir liderdir. Dışa dönük olmakla birlikte anlayışlı ve yardımsever biridir.
Çalıştığı kurum ve çalışma arkadaşlarından kendine bir aile ortamı kurup, herkesin birbirini desteklediği bir takım olmaya özen gösterir. Ekibinde kimin neye ihtiyacı var bunu fark eder ve elinden geleni yapar.
Stresi fazla değilse ekibini motive etme konusunda başarılıdır. İnandığı ve insanlığa veya müşterilere faydalı gördüğü projelerin güzel bir şekilde sonlanması için elinde gelen çabayı gösterir. İnsan ilişkilerinin güçlü olması nedeniyle birçok sorunun ikili ilişkileri nedeniyle daha ortaya çıkmadan veya çıktıktan sonra hızlıca ortadan kalmasını sağlar.
Fedakâr liderlere küçük bir tavsiye: Duyguların kontrolünde ne kadar başarılı olurlarsanız iş hayatındaki başarı merdivenlerinden o kadar hızlı çıkabileceğinizi bilmelisiniz. İş hayatında insan ilişkilerinde iyisiniz ama bunun yanında teknik bilgi ve becerilerinizi de aynı oranda iyi kullanabildiğinizde çok daha başarılı bir lider olabilirsiniz.
3- Vizyoner liderler:
Dinamik ve özgüveni yüksek bir iş yapış tarzı vardır. Hayatı bir yarış gibi değerlendirdiği için özellikle iş hayatında da sürekli kendini geliştirip bir sonraki basamağa kendini hazır hale getirmeye çalışır. İşe odaklanmak ve takımını güçlendirip en iyi takım olmaları yönünde gereken ne varsa bunu yapmaya çalışırlar.
Bitmiş bir işi güzel sunabilmenin yapılan işin bir parçası olduğunu düşünürler. Kendi imaj ve görünümlerine dikkat ederler. Bireyin yaptığı iş, bulunduğu sınıf ve görünümünün bir bütün oluşturması gerektiğini belirtirler.
Başarıya ulaşmak konusunda çok çaba harcayıp dişini tırnağına takarak ellerinden geleni ortaya koyarlar. İletişim becerileri ve ikna kabiliyetleri nedeniyle takımlarını yönetmekte ve yönlendirmekte zorlanmazlar.
Vizyoner liderlere küçük bir tavsiye: İş hayatındaki rekabetçilik ve koşuşturmaca, özel hayatla birlikte dengelenmediğinde elde edilen başarılar kalıcı olamaz. Özel yaşamda denge ve huzur olmadığında iş hayatı da bir süre sonra o dengeyi kaybedeceğinden yaşamı sadece iş hayatı gibi düşünmekten vazgeçip özel yaşamla dengelerseniz daha başarılı bir lider olabilirsiniz.
4- Özgün liderler:
Nezaketten ödün vermeden, kimseyi kırmamak adına kılı kırk yaran, takım yönetme konusunda hassas olan bir liderdir.
Takım içerisinde huzursuzluk ve uyumun hâkim olması ile ortaya nitelikli bir iş çıkabileceğini düşünürler. Estetik bakış açısı ve olayları farklı perspektiflerden görme konusunda başarılıdırlar. Bu nedenle kendi takımından ortaya konan işlerde özgünlük ve bir farklılık olması gerektiğini düşünerek çalışırlar.
Bu liderler kısıtlanmaktan hoşlanmadıkları için ekibinin de iş yaparken kısıtlanmasından rahatsız olurlar. Üreticilik ve yaratıcılığın önündeki en büyük engellerden birinin zaman kavramı olduğunu düşünürler ve zamanla ilgili durumlarda stres seviyeleri artar.
Takım içerisinde herkesin birbirine karşı saygıda kusur etmediği bir ortam kurgulamaya çalışırlar. Çünkü saygısızlığın olduğu yerde zihin ve sezgiler yeteri kadar yaratıcı olamaz.
Özgün liderlere küçük bir tavsiye: İş hayatında özgün işler ortaya koymak kadar hızlı ve sonuç odaklı olmakta önemlidir. Zaman zaman ortaya konulan işin niteliğinin özgün olması adına zaman kaybediyor olabilirsiniz. Size göre olması gereken o olsa da “Acaba kurum için özgünlük bu kadar önemli mi?” sorusunu sorduktan ve sonrasında cevabı düşündükten sonra ona göre hareket ederseniz daha iyi olacaktır.
5- Araştırmacı liderler:
Anlamak ve bilmek konusunda özel bir motivasyonu olan liderlerdir. Uzun süre konsantre olup çalışabilirler. Yönetme ve liderlik konusunda istekli değillerdir ama liderlik edeceklerse de bu konu ile ilgili birçok eğitim ve bilgi ile ellerinden gelen en iyisini ortaya koyacaklardır.
Analitik düşünme becerilerinin iyi olması nedeniyle hem takım hem iş hem bireylerin ihtiyaç ve gerekliliklerini çok iyi gözlemlerler. Zihinlerinde iş ve kişi potansiyellerine göre bir şablon oluşturur ve bu şablona göre adım atarlar. Bu şablonu oluşturmak için ise birçok gözlem ve veriyi otomatik olarak analiz ederler.
Sorumlu olduğu işle ilgili her tür bilgiye sahip olmak ve bu bilgilerle analizlerini ortaya koymak isterler. Bu nedenle kendine bağlı ve kendinin de bağlı olduğu birimlerin yaptığı işleri öğrenerek ona göre iş ortaya koymak isterler.
Araştırmacı liderlere küçük bir tavsiye: Bilgi ve öğrenmeye karşı duyduğunuz ilgi sizi sosyal hayattan koparabilir. Unutmayın ki insan biyo-psiko-sosyal bir varlık. Bu nedenle sosyalleşme kısmını yeteri kadar geliştiremezseniz bu, liderlik konusunda sizi gerilere çekecektir.
6- Sorgulayıcı liderler:
Gerek kendi gerek sorumlu olduğu takımdan çıkan işler konusunda çok hassas, ayrıntılara dikkat eden yapılan her işlemin mantığını anlamaya çalışıp sistemin buna uygun ilerleyip ilerlemediğini kontrol eden bir liderdir.
Takım yönetirken veya bir işi ortaya koyarken tüm ihtimalleri bir arada düşünme ve ona göre en iyi yolu izleme düşüncesindedirler. Süreç içerisinde olası kriz noktaları ve çıkabilecek sorunları öncesinde düşünüp buna uygun çözüm stratejileri geliştirilmesi gerektiğini düşünen bir zihin yapısı vardır. Muhtemel sorunların sayısı ne kadar fazla ise zihni o oranda yoğun ve karmaşık hale gelir.
Çalıştığı kurumun değerleri ve iş yapış şekline harfiyen uyup risk alma konusunda temkinli olabilirler. İnsana dair çıkması muhtemel sorunu minimize etmek adına talimat ve yönergeler ne gerektiriyorsa onu uygularlar.
Sorgulayıcı liderlere küçük bir tavsiye: Bir işi ortaya koyarken önce olumsuzlukları veya kusurlara odaklanmak yerine işin neyi gerektirdiği ve bu gerekliliklerin ne kadar elzem olduğunu düşünüp ona göre değerlendirirseniz daha iyi bir performans gösterebilirsiniz. Bazen hata çıkmasın ve sorunla karşılaşmayalım düşüncesi nedeniyle süreç uzayabilir. Gerektiğinde “Bu iş bu kadar oluyor” diyerek net bir duruş sergilerseniz daha etkili bir lider görüntüsü çizersiniz.
7- Yenilikçi liderler:
İş dünyasında eğlenerek çalışan nadir lider yapısıdır. Hayata genellikle olumlu ve güzel yönlerinden baktıkları için iş hayatında da benzer bir durumdadırlar. Liderlik ettikleri takımlarda doğal halleri ve olayları farklı açılardan değerlendirebilme yetenekleri nedeniyle sevilen bir liderdir.
Pratik sorun çözme becerileri nedeniyle genelde kriz durumlarında ilk başvurulacak kişiler arasındadır. Detaylara çok fazla takılmadan işin gereği ve gerekliliği ne ise ona göre bir iş ortaya koyma eğilimindedir.
Zihinlerinde sürekli yeni plan ve projeler olması nedeniyle takımın kendisine ayak uydurması zaman zaman zor olabilir.
Çalışma hayatında çok dinamik olmaları nedeniyle liderler arasındaki en hareketli liderlerden biridir. Hızlı organize olma, hızlı ve pratik toplantılar yapma konusunda oldukça başarılı bir liderdir. Bu nedenle uzun ve bir sonuca ulaşmayacak tartışma veya toplantılardan sıkılma eğilimi yüksektir.
Yenilikçi liderlere küçük bir tavsiye: Oldukça hızlı olan zihinsel sürecinizin sonucu olarak bazen karşınızdakiler konuşmaya başladığında zihninizde bu konuşmanın sonucu için muhtemel senaryolar kurup buna uygun ilerlediğinizi gördüğünüzde ise hemen sonuç kısmına geçip kararınızı söyleyebiliyorsunuz. Bu durum zaman zaman size hata yaptırabilir. Çünkü her şeyi düşünmek mümkün değildir ve akışta kalmakta zorlandığınız için çok önemli konuları kaçırabilir, bazen de daha önemli konu gelmeden konuşmayı sonlandırabilirsiniz. Bu nedenle dinleme konusunda kendini geliştirdiğiniz oranda daha başarılı bir lider olursunuz.
8- Önder liderler:
Birçok liderlik kitabında tanımlanan lider kavramına uygun bir yapıda olduğu için liderlik yapmakta en az zorlanacak kişiliklerden biridir. Kendinden emin tavrı, kolay kolay çekinmeyen bir halinin olması, mücadele etmekten çekinmemesi ve inisiyatif almakta zorlanmayan bir yapıda olması nedeniyle takımını yönetme ve yönlendirmeyi çok iyi başarır.
Aklında olan bir fikir varsa bu konudaki girişkenliği ve deneyip sonucun iyi veya kötü görülmesi gerektiğini düşünen bir liderdir. Gereksiz teorik bilgilere boğulmaktansa bunun yerine uygulamak ve sonuca göre revize etmenin önemli olduğunu düşünürler. Harekete geçme ve inisiyatif alma konusunda en hızlı kişilik yapısı diyebiliriz.
İş yaşamında fırsatları çok iyi görebilme becerisi nedeniyle adımlarını ona göre atıp bulunduğu takıma başarıyı getirebilirler. Zaman zaman takımı yönetme konusunda net ve sert bir tavır sergilemeleri nedeniyle sıkıntı yaşıyor olsalar da takımda bir liderin olduğu ve bu lidere uyulması ile hayatta kalınacağını savunabilirler.
Önder liderlere küçük bir tavsiye: Yönetim şekli olarak korkutmak ve baskı ile yönetmek bir tercih olsa da severek ve saygı ile birlikte takımın sevgisini de kazanmanın önemli olduğunu sürekli aklınızda tutarsanız iyi olacaktır. Her ne kadar iş için bir arada olup işi geliştirmek için çabalıyor olsanız da karşınızdaki her bir bireyin bir insan olduğunu ve zaman zaman duygusal tavırlar sergileyebileceklerini veya liderleri tarafından önemli olduklarını duymak isteyeceklerini unutmazsanız liderlik ettiğiniz takımla birlikte başarıya daha çok yaklaşırsınız.
9- Uyumlu liderler:
Takım arkadaşları arasında uyum ve huzur ortamı olmasına çok önem veren anlayışlı bir liderdir. Alçakgönüllü olması ve dinginliği ile yönettiği takımların saygısını kazanmakta zorlanmazlar. Takım içerisinde uyum önemli olduğu için gerginlikten uzak durmaya ve çıkabilecek gerginlikleri bertaraf etmeye çalışırlar.
Takım içerisinde herkesin fikrini açıkça beyan etmesinden ve bunu rahatça yapabiliyor olmasından mutluluk duyarlar. Hızlı ve aceleci bir tavrın, telaşla yapılan işlerin verimliliğini ve kalitesini bozacağını düşündüğü için işleri daha sakin ve sağlam adımlarla atmak isterler.
İşleri belirli bir rutine bindirip o şekilde iş yapma eğilimindedirler. Anlık gelişen kriz durumlarına tepki vermek ve sonradan yeniden eski takım içi ahenge ulaşmak zor olabileceği için takım içindeki rollerin ve her rolün yapacağı işi net bir şekilde belirlerler.
Uyumlu liderlere küçük bir tavsiye: Kriz durumlarına müdahale etme konusunda biraz daha hızlı hareket ederseniz daha iyi olabilir. Zaman zaman krizler kendi halinde bir şekilde çözülse de bu her zaman olmaz. Bu nedenle siz müdahale edene kadar sorun çok ciddi bir hale gelebilir.
Hangi liderlik türüne en çok hangi sektörlerde rastlanır?
Gerek kendimiz gerek birlikte çalıştıklarımız bu dokuz kişilik yapısından birine ait ve bu liderlik tarzına göre takımlarını yönetiyor.
Burada doğru liderlik tarzının hangisi olduğunu söylemek için hangi pozisyondaki bir liderlikten bahsediyoruz sorusunu sormak doğru olacaktır.
Örneğin eğer bir kreşte veya insanlarla birebir çalışılan bir sektörde iseniz genel olarak fedakâr liderlik tarzına sahip birey daha uygun olabilir. Aynı liderlik tarzına sahip bireyi alıp akşama kadar insanlar değil bilgisayarın olduğu bir ortama koyarsanız başarısız bir lider olarak tanımlanabilir. Bu nedenle başarılı bir firma için, uygun pozisyona uygun liderlik tarzına sahip bireylerin getirilmesi çok önemli olacaktır.
Gerek firma gerek bireysel danışmanlıklarımdan elde ettiğim veriler her kişilik tipinin her iş ve sektörde çalışabildiğini göstermiş olsa da bazı kişilik tiplerinin belirli sektörlerde biraz daha yoğun olduğunu söyleyebilirim. Örneğin idealist liderler, fedakâr liderler ve uyumlu liderleri öğretmenlik gibi alanlarda; araştırmacı liderler ve yenilikçi liderleri teknoloji ve kodlama alanlarında; vizyoner liderleri satış pazarlama gibi alanlarda diğer kişilik tiplerine göre daha fazla oranda görebiliriz.
Kaynakça:
- Ginger Lapid-Bogda PhD Transform Your Team with the Enneagram: Build Trust, Decrease Stress, and Increase Productivity. 2022
- Özdemir Mehmet, Pratik Enneagram. Tuti Yayıncılık 2020
Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Fikir Turu’nun editöryel politikasını yansıtmayabilir.
Bu yazı ilk kez 26 Temmuz 2023’te yayımlanmıştır.
