Dünya nüfusu yaşlandıkça, ileri yaşlıların daha kaliteli bir yaşam sürmesini sağlamak için bilimsel çalışmalar yoğunlaşıyor. Bilimsel çabaların önemli bir bölümü, ileri yaşlıların demans ya da daha bilinen adıyla bunamadan musdarip olmadan, uzun yaşamlarını değerli hatıraları silinmeden sürdürmelerini sağlayacak yöntemlerin keşfi için harcanıyor. Bu yöntemlerden biri yaşam boyunca düzenli fiziksel faaliyetlerde bulunarak demans riskini azaltmak. Bilim insanları öteden beri hareketli bir yaşamın beyin sağlığına olumu etkileri olduğu ileri sürüyorlardı ama bilimsel kesinlikte bağlantı saptanamamıştı. Son aylarda yapılan kapsamlı çalışmalar bu bağlantıyı kanıtlar nitelikteydi. New York Times’ın bilim yazarı Rachel Fairbank bu çalışmaları mercek atına aldı. Yazıdan bazı bölümleri aktarıyoruz:
Demans belirtileri ortaya çıkmadan
“Uzmanlar öteden beri egzersiz yapmanın bunamaya karşı etkili olduğuna inanıyor. Ancak riskin azaldığına ilişkin gözlemlerde bulunmalarına rağmen, bu konu üzerine bilimsel çalışma sayısı küçük çaplıydı ve çoğunlukla birbiriyle çelişiyordu. Ayrıca demans riskini azaltmak için en iyi gelecek egzersizlerin türü, sıklığı ve yoğunluğu konusunda çok az uzlaşı vardı.
Demans tedavisinde uzman olan New York Üniversitesi Grossman Tıp Fakültesi’nden nöroloji doçenti Dr. Joel Salinas, “Fiziksel faaliyetler için sunabileceğimiz net bir reçete yok” dese de son ayda yayınlanan üç büyük ve uzun dönemleri kapsayan bilimsel çalışma, demansa karşı koruyabilecek fiziksel faaliyetlerin türü, yoğunluğu ve süresini tespit etmeyi hedefliyordu.
Binlerce, hatta yüz binlerce kişiyi aynı zaman aralığında yıllar boyunca takip altına alan söz konusu çalışmalar, düzenli fiziksel aktivitenin birçok biçimde bunama geliştirme riskini azaltmada önemli bir rol oynadığını doğruluyor.
Hareketli egzersizler en iyisi gibi görünürken, ev ihtiyaçları için alışveriş yapmak gibi geleneksel olmayan egzersizler önemli ölçüde fayda sağlayabilir. Araştırmanın sürpriz sonuçlarında biri, bu tür egzersizlerin ailesinde demans vakası görülenlerde dâhil etkili olduğunun ve riski azalttığının belirlenmesiydi.
Demansı engellemek mümkün mü?
27 Temmuz’da Neurology dergisinde yayınlanan ilk çalışmada araştırmacılar, fiziksel faaliyetler ile demans oluşması ile arasındaki bağlantıyı kurabilmek için İngiltere BioBank adı verilen veri tabanında yer alan demansı bulunmayan 501 bin 376 katılımcının sağlık bilgilerini analiz etti.
Araştırmanın yazarlarından bir olan Çin’in Sichuan Üniversitesi’ne bağlı Batı Çin Hastanesi araştırmacılarından Dr. Huan Song bu veri tabanının başlıca avantajının katılımcıların “zengin genetik verilerini” kapsaması olduğunu söyledi. Söz konusu veriler, katılımcıların demans ile bağlantılı olduğu bilinen genetik varyantlarına veya bu durumda yakın akrabası olup olmadığına ilişkin bilgileri de içeriyor.
Çalışmanın başlangıcında katılımcılar; spor, merdiven çıkma, yürüme gibi fiziksel faaliyetlerin yanı sıra işe yürüyerek mi araç kullanarak mı gittiklerine dair ayrıntılı bir anketi yanıtladılar. Katılımcılara ayrıca ne kadar sıklıkta ev işleri veya alışveriş gibi yaşam tarzlarına ilişkin sorular soruldu.
Dr. Song, önceki çalışmaları en büyük kısıtlarından birinin “fiziksel faaliyetin tanımının son derece zayıf” olması olduğunu söylüyor ve şöyle devam ediyor: “Bazıları toplam miktarı kullanıyor, bazılarıysa tek bir tür faaliyete odaklanıyor.”
İngiltere’deki ankette katılımcılardan hangi faaliyete tam olarak ne kadar düzenli yaptığı da soruldu. Katılımcılar 11 yıl boyunca takip edildi ve bu süre zarfında 5 bin 185 katılımcıda demans oluştu. Araştırmada, düzenli ve yoğun biçimde spor veya egzersiz yapanlarda demans riskinin yüzde 35 azaldığı tespit edildi. Araştırmanın şaşırtıcı yanlarından biri, düzenli olarak ev işi veya alışveriş yapanların demans riskinin yüzde 21 azaldığı oldu.
Araştırmayla bağlantısı olmayan ABD’nin Northwestern Üniversitesi Feinberg Tıp Fakültesi nörologlarından Dr. Sandra Weintraub, bu durumu “bazı insanlar ev işi ve alış veriş yaparken epey efor gösteriyor ve ter atıyor” diyerek açıklıyor ve şöyle devam ediyor: “Üç saat ev işi yapsanız yarım saat aerobik yapmış kadar olursunuz.”
Haftada 150 dakika orta veya yüksek yoğunlukta egzersiz öneren Dr. Salinas’a göre, araştırma sonuçları, düzenli olarak orta veya yüksek yoğunlukta egzersiz yapmanın beyin sağlığını güçlendirdiği fikrini pekiştiriyor. Dr. Salinas, Egzersiz kültürüne sahip olmanın muhtemelen “çok derinden sinerji etkisi” olduğunu ve “fiziksel faaliyetle insanların kendi sağlığına sanıldığından daha fazla yatırım yaptığını” söyledi.
Ailede demans varsa
Araştırmanın belki de en cesaret verici sonucu, ailesinde demans olanlarda bile fiziksel aktivitenin demans riskini azalttığını göstermesi oldu.
Dr. Song, “Ailenizde demans yaşayan birisi olsa bile riskiniz azaltmak için fiziksel faaliyete başvurabileceğini bilmek çok önemli” diyor.
Neurology dergisinde yayınlanan ikinci bir araştırma, hangi boş zaman faaliyetlerin demans riskini azalttığına dair 38 araştırmayı bir araya getiriyor. Hepsi bir arada değerlendirildiğinde, bu 39 araştırma daha önce demans yaşamamış 2 milyondan fazla katılımcıyı en az üç yıl boyunca izliyor ve bunlardan 74 bin 700’ünün zaman içinde demans gösterdiğini tespit ediyor.
Hangi egzersizler demansı önlüyor?
Yaşları, eğitimleri ve cinsiyetlerini kontrol ettikten sonra araştırmacılar, düzenli egzersiz yapan, yani yürüme, koşma, yüzme, dans, bir spor yapma veya spor salonunda egzersiz yapmak olarak tanımlanan faaliyetleri yürütenlerin demans riskinin bunu yapmayanlara kıyasla yüzde 17 daha düşük olduğunu ortaya koydu.
Bu meta-analiz, demansın önlenmesinin tek bir aktivite veya hatta bir aktivite türü ile sınırlı olmadığını gösterdi. Çalışmanın yazarlarından biri olan Pekin Üniversitesi’nden Le Shi, katılımcıların katıldığı fiziksel aktivitelerin çeşitliliğine dikkat çekiyor ve “insanlara sevdiğiniz egzersizi yapmalarını tavsiye ediyoruz” diyor.
Fiziksel aktiviteye başlamak için henüz erken diye bir şey yok. Ağustos ayında yayınlanan üçüncü çalışmada araştırmacılar, 7-15 yaş arası bin 200’den fazla çocuğu 30 yıldan fazla bir süre izledi. Çocukken daha yüksek zindelik düzeylerine sahip olanlar, orta yaşta daha yüksek bilişsel işlev düzeylerine sahipti, bu da yaşam boyu fiziksel aktivite alışkanlığı oluşturmanın beyin sağlığı için faydalı olabileceğini düşündürüyor.
Bu çalışmalar hep birlikte ele alındığında bedenlerimizi günlük olarak hareket ettirme yöntemlerimizin zamanla üst üste birikeceğini söylüyor. Ayrıca, tüm biçimleriyle düzenli, yaşam boyu süren fiziksel aktivitenin, yüksek riskli olarak sınıflandırılan insanlar için bile demans riskini azalttığını gösterdi.
Dr. Weintraub, “Beyniniz vücudunuzun bir parçasıdır ve yaptığınız her şeyden genel sağlığınız için iyi olacaktır” diyor.”
Bu yazı ilk kez 9 Eylül 2022’de yayımlanmıştır.
