Tik; kişilerin kontrol edemediği, düzensiz bir şekilde tekrar eden, karmaşık ya da basit, yineleyici, ritmik olmayan hareket ve seslerdir. Tik sahibi kişiler, asıl arzuları bu yönde olmasa da, bu hareketleri yapma, bu sesleri çıkarma ihtiyacı hissederler. Hareket ya da seslerin tekrarlanmasının ardından ise kişiler geçici bir huzura kavuşur.
Tikler genel olarak her yaşta görülür. Ancak daha çok çocuklarda rastlanır. Özellikle ilköğretim yaşındaki çocuklarda… Çabuk öfkelenen, huzursuz, yerinde durmakta zorlanan, dikkat eksikliği olan çocuklarda ise hepsinden fazla görülür.
Tik, çoğu zaman kişi farkında olmadan oluşur. Genetik faktörler, stres, ilgi ve sevgi azlığı, aile içi sorunlar, kardeş kıskançlığı, güvensiz ve kaygı veren ortam başlıca sebepler arasındadır. Bir diğer sebep de taklittir.
Çocuklarda tiklere eşlik eden kimi durumları şöyle özetlemek mümkün:
- Öğrenme Güçlüğü
- Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu
- Obsesif Kompulsif Bozukluk
Bilimsel çalışmaları kolay anlaşır hale getirmesiyle ünlü wissenschaft.de adlı sitede, Elena Bernard, Christos Ganos’un Charité- Berlin Tıp Üniversitesi’ndeki araştırmaları kendine kaynak kabul edip, tik hususundaki son gelişmelere bakmış.
Bu yazıdan bazı bölümleri aktarıyoruz:
“Çocukluk döneminde başlayan istemsiz seğirme, göz kırpma, hapşırma veya boğazın temizlenmesi niyetiyle sürekli öksürme, Tourette sendromu gibi tik bozukluğu olan kişilerde görülen tipik semptomlardır.
Bunlar yorucu ve bazen sinir bozucudur. Neyse ki bilim insanları yakın zamanda yapmış oldukları araştırmaların sonucunda, tiklerin gelişiminde beynin hangi bölgelerinin bu rahatsızlıkta rol aldığını keşfettiler.
Araştırmacılar, beyin hasarından sonra tik geliştiren kişilerin vaka raporlarını kullanarak, ilgili alanları belirlemişler. 1000’den fazla sağlıklı insandan alınan beyin taramalarıyla aralarındaki bağlantıları karşılaştırarak bu sonuca ulaşmışlar.
Özel olarak bu konu hakkında yapılan araştırmada, bir ‘tik ağı’ buldular. Bu ağı hedefleyen derin beyin stimülasyonunun, yani elektrikle uyarımın semptomları hafifletebileceğini göstermek için de Tourette sendromu bulunan hastaları kullanmışlar.
Her yüz çocuktan biri Tourette sendromu
Bu sendromdan mustarip kişilerde genellikle kas seğirmesinden istemsiz küfürlü konuşmalara kadar değişen motor ve vokal tikler görülür. Hepsinde olmasa da, genel olarak çoğu hastada, semptomların yaşla birlikte azaldığı bilinen bir gerçektir. Ama örneğin, felç veya kaza sonucu beynin hasar görmesi dahil olmak üzere, bazı diğer hastalıklar da tiklere yol açabiliyor. Ancak tiklerin tam olarak nasıl geliştiği henüz tam olarak bilinemiyor.
Charité – Berlin Tıp Üniversitesi’nden Christos Ganos liderliğindeki bir ekip, yürüttükleri bir araştırmanın sonucunda, tiklerin gelişiminde rol oynayan bir beyin bölgesi ağı belirlemişler. Ganos’un meslektaşı Andreas Horn, ‘Son yıllarda nörolojik araştırmalar, beynin tiklerde rol oynayan farklı alanlar olduğunu gösteriyor’ diyor ve şöyle devam ediyor:
‘Ne var ki, bu beyin alanlarının hangi tikleri tetikledikleri hâlâ belirsizliğini koruyor. Hatalı süreçleri telafi etmek yerine hangilerinin aktif rol oynadıkları hâlâ tespit edilebilmiş değil. Ancak artık davranış bozukluklarına neden olanın tek bir beyin bölgesi olmadığını gözler önüne serebildik. Bunun yerine, tiklerin, beyindeki farklı alanlardan oluşan bir ağdaki arızalardan kaynaklandığını ortaya çıkardık.’
22 Vaka – Binden fazla beyin taraması
Araştırmacılar, tike neden olan beyin alanlarını belirlemek için özellikle bir kaza veya felçten sonra oluşan beyin hasarı neticesinde tik sahibi olan hastalar hakkında daha önce yayınlanmış 22 vaka üzerinde yapılan değerlendirmeleri dikkate almışlar. Bu kişilerde, yaşadıkları rahatsızlıklardan dolayı etkilenen beyin bölgesinin tikleri tetiklemiş olduğu gerçeği açıkça ortaya çıkarılmış. Ganos ve meslektaşları, hasarın tam olarak beyinde olduğu yeri ayrıntılı olarak haritalandırmayı başarmışlar. Bu verileri sağlıklı insanlardan alınan 1000’den fazla beyin taramasıyla birleştirmişler ve bu beyin bölgelerinin nasıl birbirine bağlı olduğunu gözler önüne sermişler.
Sebep olarak beyin bölgeleri ağının bu tiklere sebebiyet verdiği gözlemlenmiş. Haritalanan hasar, beynin farklı bölgelerinde – insular korteks, striatum, talamus ve beyincik dahil olmak üzere, bu alanların sinir bağlantıları ile birbirine bağlı ve ortak bir ağ oluşturduğunu ortaya çıkarmış.
Ganos’un meslektaşı Bassam Al-Fatly, ‘Bu yapıların motor kontrolden duyguları işlemeye kadar çok çeşitli işlevleri bulunuyor. Bunların hepsi geçmişte tikler için olası tetikleyiciler olarak tartışılmış, ancak şu ana kadar net bir kanıt bulunamadığından, bu yapılar arasında doğrudan bir bağlantı da kurulamamıştı.’ diyor ve ekiyor: ‘Artık bu beyin bölgelerinin bir ağ oluşturduğunu ve aslında tik bozukluklarının nedeni olabileceğini biliyoruz.’
Tourette sendromu için durum biraz farklı
Bulgular yalnızca tiklerini beyin hasarı yoluyla edinen kişilerden sağlanan verilere dayansa da, nispeten nadir bir tik nedeni olan Tourette sendromu hastaları için de aynı durumun söz konusu olduğu tahmin edilebilir gibi görünüyor.
Araştırmacılar, Tourette semptomları nedeniyle beyin pili takılan 30 kişide bu durumun aynı şekilde seyir ettiğini göstermiş. Elde edilen bu sonuç ise, ilaç tedavisi ve davranış terapisinin yeterince etkili olmadığı, özellikle ciddi vakalarda yardımcı olmayı amaçlıyor.
Bilim insanları, beyin taramalarının yardımıyla kalp pili tarafından tam olarak hangi beyin bölgelerinin uyarıldığını belirlemişler. Bunlar yeni tanımlanan tik ağının parçalarıysa, etkilenen bölgelerdeki semptomlar da bu tedavi yöntemi ile azaltılabilecek.
Şikâyetler azalacak
Ganos, ‘Ciddi tik bozuklukları olan insanlarda, derin beyin stimülasyonu tik ağı hedef alındığında, onların tedavisinde çok büyük fayda sağlandığını gözler önüne sermiştir.” diyor açıklamasında ve sözlerini şu şekilde tamamlıyor:
‘Gelecekte, bu yeni bulguyu, beyin pili yerleştirirken tik ağını dikkate alarak hastalarımızın tedavisine dahil edeceğiz. Bu şekilde, büyük ölçüde kendi kaderini tayin eden ve sosyal olarak tatmin edici bir yaşam sürmelerini sağlamak adına etkilenenler için şikâyetlerini gerçekten yüksek düzeyde hafifletebileceğimizi umuyoruz.’”
Bu yazı ilk kez 17 Şubat 2022’de yayımlanmıştır.
