Koronavirüs pandemisi etkisini yitirirken, geçtiğimiz günlerde maymun çiçeği isimli bir virüs dünya çapında gündeme geldi. İlk defa 7 Mayıs 2022 tarihinde İngiltere’de rastlanılan maymun virüsü, an itibariyle 17 ülkede görüldü ve 110 vaka doğrulandı.
Peki, COVID-19’dan sonra yeni bir pandemiden endişelenmeli miyiz? Maymun çiçeği hastalığı nasıl yayılıyor ve ne kadar bulaşıcı? Bu hastalık nasıl teşhis ediliyor? Belirtileri ve tedavi yöntemleri neler? Maymun çiçeğine karşı insanı koruyan bir virüs var mı?
Bu soruların cevapları Bath Üniversitesi Milner Evrim Merkezi’nde mikrobiyal evrim profesörü olan Ed Feil tarafından İngiliz haber sitesi The Conversation’da yayımlanan yazısında yer alıyor.
Yazıdan öne çıkan bölümleri aktarıyoruz:
Maymun çiçeği virüsü nasıl yayılıyor?
“Mevcut salgındaki ilk hasta, maymun çiçeği virüsünün endemik olduğu Nijerya’ya yaptığı seyahatten İngiltere’ye dönmüştü. Bununla birlikte, hastalık şu anda Batı veya Orta Afrika’ya seyahat etmemiş kişiler arasında yayılıyor ve bu da yerel virüs geçişinin gerçekleştiğini gösteriyor.
Maymun çiçeği genellikle yakın temas ve solunum damlacıkları ile yayılıyor. Ancak, cinsel temas (semen ve/veya vajinal sıvı yoluyla) başka bir muhtemel bulaşma yolu olarak öne sürülüyor. Dünya Sağlık Örgütü, risklerin daha iyi anlaşılması için çalışma yapılması gerektiğini söylüyor.
Mevcut salgındaki vakaların çoğu genç erkeklerde görülse de virüs herkese yayılabiliyor.
Hastalığın belirtileri neler?
Hastalığın başlangıçtaki belirtileri grip ile benzerlik gösteriyor; bu benzerlikler arasında ateş, baş ağrısı, kas ağrısı ve lenf düğümlerinin şişmesi bulunuyor.
Ateş düştükten sonra, genellikle yüzde başlayan, en fazla avuç içleri ve ayak tabanları olmak üzere vücudun diğer bölgelerine yayılan döküntüler ortaya çıkabiliyor.
Maymun çiçeği ne kadar ölümcül?
Maymun çiçeği, genellikle iki ila üç hafta süren hafif ve kendi kendini sınırlayan bir hastalık. Ancak bu hastalık bazı durumlarda ölüme sebep olabilir. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre “yakın zamanda” görülen maymun çiçeği vakalarında ölüm oranları %3 ile %6 arasında. Batı Afrika maymun çiçeği virüsünün Orta Afrika’dakinden daha hafif olduğu düşünülüyor.
Maymun çiçeği virüsü, kemoterapi tedavisi gibi sebeplerden dolayı bağışıklık sistemi baskılanan kişilerde ve çocuklarda daha ciddi bir hastalığa yol açıyor. Dünya çapında görülen mevcut salgında henüz maymun çiçeğinden kaynaklanan bir ölüm olmadı, ancak Daily Telegraph’a göre İngiltere’de bir çocuk şu anda bu hastalıktan dolayı yoğun bakımda.
Hastalığa neden maymun çiçeği deniliyor?
Bu hastalık ilk defa 1958 yılında Danimarka’da laboratuvar maymunlarında (makaklarda) tespit edilmiş. Bu yüzden hastalığa maymun çiçeği ismi verilmiş. Ancak maymunlar görünüşe göre bu virüsün doğal taşıyıcıları değiller. Bu virüs daha çok sıçanlarda, farelerde ve sincaplarda bulunuyor. İnsanlarda rastlanılan ilk vaka 1970’lerde Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde görülmüş.
Maymun çiçeği ile çiçek hastalığı ve suçiçeği arasında bir ilişki var mı?
Maymun çiçeği ile çiçek hastalığı arasında ilişki bulunmuyor, her ikisi de ortopoks virüs, ancak maymun çiçeği hastalığının suçiçeği ile bir ilişkisi yok. Suçiçeği, isim benzerliğine rağmen bir poks virüsü değil, herpes virüsü. Ancak yine de maymun çiçeğinin sebep olduğu veziküller (küçük irin dolu kabarcıklar) görünüşte suçiçeğininkilere benziyor.
Vakalar artmaya devam edecek mi?
Vakalar muhtemelen önümüzdeki iki ila üç hafta içinde önemli ölçüde artmaya devam edecek, ancak yeni bir pandemi söz konusu değil. Maymun çiçeği, COVID-19’a neden olan ve hava yoluyla bulaşan SARS-CoV-2 virüsü kadar kolay yayılmaz.
Maymun çiçeği daha hızlı yayılacak bir şekilde mutasyona mı uğradı?
SARS-CoV-2 gibi RNA virüsleri, her çoğaldıklarında genetik kodlarında bir hata olup olmadığını kontrol etme yeteneğine sahip değildir, bu nedenle daha hızlı mutasyona uğrarlar. Maymun çiçeği ise her çoğaldığında genetik hatalar için kendini kontrol etme yeteneğine sahip bir DNA virüsüdür, bu yüzden çok daha yavaş mutasyona uğrar.
Mevcut salgında (Portekizli bir hastadan) çıkarılan ilk genom dizilimi, bu virüsün 2018 ve 2019 yıllarında İngiltere, Singapur ve İsrail’de görülen maymun çiçeği suşuna oldukça benzediğini gösteriyor. Dolayısıyla mevcut salgının, daha hızlı yayılan mutasyona uğramış bir virüsten kaynaklanmış olması pek muhtemel değil.
Maymun çiçeği nasıl teşhis edilir?
İngiltere’de, hastalardan alınan sürüntü örnekleri nadir patojenler ile ilgilenen bir laboratuvara gönderilir ve burada maymun çiçeği hastalığının doğrulanması için bir PCR testi yapılır.
Bu hastalık için bir aşı var mı?
Laboratuvarda üretilen içinde vaksinya virüsü içeren çiçek aşıları, maymun çiçeği hastalığına karşı koruma sağlayabilir. Ancak, çiçek hastalığını yok etmek için kullanılan aşı ciddi yan etkilere yol açabilir ve aşılanan her bir milyon kişiden birinin ölümüne sebep olabilir.
Maymun çiçeği için özel olarak onaylanan tek aşı olan Imvanex, Bavarian Nordic isimli bir şirket tarafından üretiliyor. Bu aşı, vaksinya virüsünün daha az yan etkiye sebep olan çoğalmayan bir türünü kullanıyor. 2019 yılında ABD Gıda ve İlaç Dairesi ve Avrupa İlaç Ajansı tarafından yalnızca 18 yaş ve üstü kişilerde kullanılması için onaylanmış.
İngiltere sağlık bakanı Sajid Javid, İngiliz hükümetinin maymun çiçeği hastalığına karşı etkili olan aşıları stoklayacağını söyledi. İngiltere’de şu anda, maymun çiçeği hastalığına karşı yaklaşık %85’lik bir koruma sağlayan 5 bin doz çiçek hastalığı aşısı bulunuyor.
Bu hastalığı tedavi eden bir ilaç var mı?
Maymun çiçeğini tedavi etmek için özel bir ilaç bulunmuyor. Bununla birlikte, cidofovir ve brincidofovir gibi antiviral ilaçların hayvanlarda poksvirüslere karşı etkili olduğu kanıtlanmış. Bu ilaçlar insanlarda maymun çiçeği hastalığına karşı da etkili olabilir.”
Bu yazı ilk kez 25 Mayıs 2022’de yayımlanmıştır.
