Başkalarından yardım istemek ve bunu elde etmek önemli bir yaşam becerisi. Yeterli destek olmadan herhangi bir konuda ağır bir yükü tek başına sırtlanmak zaman içinde strese, motivasyon kaybına ve tükenmişliğe sebep olabilir. Sosyal açıdan yakınlarımızdan yeterince destekten yoksun bırakılmak zihinsel ve fiziksel sağlığımızı olumsuz etkileyebilir. Başkalarından yardım almak, zamandan ve emekten tasarruf etmemizi sağlayabilir, hayatın tüm yükünü tek başına taşımamız gerekmediğini bize hatırlatabilir.
Klinik psikolog Debbie Sorensen tarafından kaleme alınan ve Psyche adlı sitede yayınlanan “Nasıl yardım istenir?” isimli makalede insanlardan yardım isterken çekincelerimiz ile başa çıkmanın yolları ve yardım isteme konusunda dikkat edilmesi gereken hususlar anlatılıyor.
Yazının öne çıkan bazı bölümlerini aktarıyoruz:
Yardım istemek ile ilgili varsayımlarınızı gözden geçirin
“Yardım istemekten kaçınmanıza neden olabilecek düşünceleri ve inançları gözden geçirmeniz önemlidir. Bunlar şunları içerebilir:
- Olumsuz çağrışımlar: Yardım istemeyi ‘dilencilik yapmak’ gibi olumsuz bir bakış açısıyla bağdaştırabilirsiniz veya bir işi kendi başına halledemeyen birisinin tembel olduğunu düşünebilirsiniz.
- Özeleştiri: Kendinizi en sert şekilde eleştiren kişi olabilirsiniz ve yardım istemenin sizi beceriksiz veya zayıf göstereceğini düşünebilirsiniz.
- İnsanların size yönelik algısına dair endişeler: Yardım istediğinizde karşınızdaki kişinin size dair bakış açısının olumsuz yönde değişeceğinden endişelenebilirsiniz.
- Fedakârlık inancı: Fedakâr bir bakış açısına sahip olabilirsiniz, başkalarının ihtiyaçlarını kendi ihtiyaçlarınızın önüne koymanız gerektiğine inanabilirsiniz. Kendi ihtiyaçlarınızın başkalarına yük olabileceğinden endişelenebilirsiniz.
- Reddedilme ihtimalini gözünüzde büyütme: ‘Kimse bana yardım etmeyecek’ diye düşünebilirsiniz. ‘Neden yardım etsinler ki?’
Yardım istemek ile ilgili bu tür düşünceler ve inançlar oldukça yaygın olsa da bunlar çoğu zaman asılsızdır. Çoğu insan başkalarına yardım ettiğinde kendini iyi hisseder; cömert ve mümkün olduğunca yardım etmeye istekli bireyler olarak görürler. Eğer yardım istediğinizde karşınızdaki kişinin size dair bakış açısının olumsuz yönde değişeceğinden korkuyorsanız, bunun tam tersini düşünün: İnsanlar size bir iyilik yaptığında sizin hakkınızda daha iyi şeyler düşünebilir. Yardım isteyerek bir anlamda zafiyet göstermek, açık sözlü olmak karşınızdaki kişi ile daha sağlam bir bağ kurmanızı sağlayabilir.
Bir uzmandan yardım veya tavsiye istediğinizde karşınızdaki kişinin sizi aptal veya beceriksiz görmesinden endişelenebilirsiniz. Ancak tavsiye istemenin aslında isteyen kişinin kabiliyetlerine dair algıyı olumlu yönde etkilediğine dair kanıtlar bulunmaktadır. İnsanlar uzmanlıklarının fark edilmesinden gurur duyarlar ve sahip oldukları bilgiyi çoğu zaman memnuniyetle paylaşırlar.
Zihniniz, yardım istememek için gereksiz sebepler ile sizi meşgul ediyorsa, bir an durun ve bu düşüncelerin gerçekte zihninizin bitmek bilmeyen gevezeliği olduğunu görün.
Yardım istemeye karar verin
Bir ihtiyaç veya zorluk karşısında yardıma ihtiyaç duyuyor, ancak yardım istemekten çekiniyorsanız, bir karar vermeniz gerekir.
Bazı durumlarda böyle bir isteğin kişiler arası etkisi hususunda haklı endişeleriniz olabilir veya bir şeyi tek başına yapmak daha kolay ve daha az stresli gelebilir. Eğer karşılaştığınız zorluk bir daha gerçekleşmeyecekse ve birisinin size yardım etmesi meseleyi daha karmaşık bir hale getirecekse veya sizi yavaşlatacaksa, o zaman yardım istemek mantıklı bir seçenek olmayabilir. Ancak yardım istemek ile ilgili bir karar vermeden önce bunun vereceği kısa vadeli rahatsızlık ile uzun vadeli potansiyel faydalarını gözden geçirin. Eğer sizden beklenenler sırtınızda yük oluşturuyorsa ve bir sorunu çözmekte sürekli zorlanıyorsanız yardım istemek size zaman kazandırabilir ve uzun vadede stresi azaltabilir.
Kimden yardım isteyeceğinizi seçin
Yardım istemeye karar verdikten sonra bunu istemek için en iyi, en uygun kişinin kim olduğuna karar vermelisiniz. Bazen bunun cevabı gayet açıktır; ancak bunun cevabı açık değilse ihtiyaç duyduğunuz becerilere, kabiliyetlere veya bilgilere kimin sahip olduğunu düşünün. Bazı durumlarda, özellikle birçok insanın sahip olmadığı özel beceriler gerektiren işler için profesyonel yardım aramak en mantıklı seçenek olabilir. Örneğin duygusal açıdan zorluklar çekiyorsanız ve arkadaşlarınız ile ailenizin desteği yeterli gelmiyorsa bir ruh sağlığı uzmanından yardım isteyebilirsiniz.
Bir arkadaşınızdan, akrabanızdan veya meslektaşınızdan yardım istemeyi planlıyorsanız ilişki dinamiklerini gözden geçirmek isteyeceksiniz. İdeal olarak hem size etkili bir şekilde yardım edecek hem de yardım isteğinize, ilişkinize zarar vermekten ziyade onu geliştirecek bir şekilde karşılık verecek güvendiğiniz birini bulacaksınız. İnsanlar genellikle daha önce yapılan bir iyiliğin karşılığını vermeyi sevdiklerinden, daha önce yardım ettiğiniz bir kişiden yardım istemeyi düşünebilirsiniz. Eğer karşınızdaki kişiden ileride daha önemli bir konuda yardım istemeyi planlıyorsanız veya bu kişi geçmişteki isteklerinize olumsuz yanıt vermişse bu kararınızı tekrar gözden geçirebilirsiniz. Ancak sırf daha önce size yardım etmeyi reddettiği için bir kişiyi gözden çıkarmayın. İki defa hayır demenin vereceği rahatsızlıktan dolayı ikinci defa yardım istediğinizde bu kişinin yardım etmeyi kabul etme ihtimali sandığınızdan daha fazla olabilir.
Yardım istemek için en iyi zamanı belirleyin
Acil bir sorun ile karşı karşıya değilseniz karşınızdaki kişiye yanıt vermesi ve kendi temposunda size yardım etmesi için bolca zaman tanımak genellikle daha iyi olacaktır. Yardım istediğiniz kişi duygusal açıdan iniş ve çıkışlar yaşıyorsa, yardım istemek için karşınızdaki kişinin söylediklerinizi anlamak ve iyi bir karar vermek için duygusal kapasitede olduğu bir zamanı bekleyin. Bir kişi acele içinde veya stres altında olduğunda yanıt verme konusunda fazla hızlı davranabilir. Yardım isteyeceğiniz kişinin stres altında olup olmadığına dikkat edin. Sinirli bir ruh halinde olduğunu biliyorsanız beklemek isteyebilirsiniz. Emin değilseniz, karşınızdaki kişiye yardım istenecek durumda olup olmadığını sorabilirsiniz.
Eğer mümkünse karşınızdaki kişiden yüz yüze yardım isteyin. Yüz yüze sohbetler aranızda bir bağ hissinin oluşmasını sağlayabilir. Yüz yüze yardım istemekten ziyade e-posta yoluyla yardım isteyen insanların istediklerini elde etme ihtimalini gözlerinde büyüttüğüne dair bazı kanıtlar bile var. Ancak günümüzün sanal dünyasında yüz yüze yardım istemek her zaman mümkün olmayabilir. Mesaj veya e-postanın iyi bir tarafı da karşınızdaki kişiye yardım isteğinize cevap vermeden önce düşünme fırsatı tanımasıdır.
Bundan rahatsız oluyorsanız bile yardım isteyin
Önemli şeyler yapabilmek için genellikle rahatsızlık hissetmeye istekli olmalıyız. Yardım talebinde bulunmaya hazırlanırken, içgüdünüzün bunu istemediğini fark edebilirsiniz.
Bu husustaki isteksizliğin altında yatan duyguları gözden geçirmek faydalı olacaktır:
- İsteğinizin reddedilmesi halinde hayal kırıklığına uğrama korkusu;
- Yardıma ihtiyaç duymanın getirdiği suçluluk, utanç ve mahcubiyet duygusu; veya
- Diğer kişinin yardım etmek için yapacakları üzerinde tam kontrol sahibi olmamanın getirdiği kaygı.
Bu duygular ile başa çıkmanın ilk adımı farkındalıktır. Rahatsızlığınızın farkına varın ve ortaya çıkan duyguları belirleyin. Duygularınızın zaman içinde çıkıp inmesini izleyerek ‘duygu sörfü’ bile yapabilirsiniz.
Rahatsız edici duygular ortaya çıktığında her zaman buna rağmen eyleme geçebilirsiniz. Zor veya rahatsız edici bir şey yapmak için konfor alanınızdan çıktığınız her an küçük bir cesaret örneğidir. Benzer bir şekilde, mahcup hissetteniz de veya nasıl gideceği konusunda emin olmasanız da yardım isteme riskini alabilirsiniz.
Girişken iletişim becerileri kullanın
Zor bir konuşma olacaksa ve özellikle yoğun duygular yaşıyorsanız, yardım istemenin en iyi yolunu bulmakta zorlanabilirsiniz. Girişken iletişim, yardım isteğinizi direkt ve saygılı bir şekilde yapmanızı sağlayabilir. Bu iletişim tarzı, agresif ve pasif iletişim tarzlarının tam ortasındadır.
Agresif iletişim kontrol edicidir. Karşıdaki kişiye bir talep veya saldırı gibi gelebilir; savunma, korku ve içerlenme duygularını ortaya çıkarabilir. Karşınızdaki kişi istediğiniz şeyi yaparak karşılık verse bile agresif bir ton kullanmak aranızdaki ilişkiye zarar verebilir.
Pasif bir iletişim tarzında ise potansiyel bir anlaşmazlıktan kaçınmak için ihtiyaçlarınızı doğrudan ifade etmezsiniz. İhtiyaçlarınızı ifade etmekten kaçınabilirsiniz veya bunu çekingen veya belirsiz bir şekilde yapabilirsiniz. Çok pasif davranırsanız içinizde kızgınlık birikebilir.
Girişken iletişim hem ihtiyaçlarınızı doğrudan ifade ettiğiniz hem de saygılı davranarak ilişkinizi önemsediğiniz, aradaki en iyi noktadır. Bu iletişim tarzının amacı mevcut sorunu çözmek ve anlayışı artırmaktır. Girişken iletişim hem bakış açınızı paylaşmayı hem de diğer kişiyi dinlemeye istekli olmayı içerir.
Girişken bir şekilde iletişim kurmak için dürüst ve net olun, isteğinizi doğrudan ve saygılı bir şekilde ifade edin. Örneğin:
‘____ konusunda zorlanıyorum. ____ yapmak ister misin?’
‘____ yaparak bana yardım eder misin?’
‘Bana bir iyilik yapıp ____ mısın diye merak ediyorum.’
‘Önümüzdeki salı benim için ____?’
Yardım istemeyi kişiye yönelik bir talepten ziyade kibar bir rica olarak düşünün. Hayır demeyi tercih edebilirler ve bu kabul edilebilir bir cevap olur. Araştırmalar, yardım eden kişi yardım etme kararını vermede kontrol sahibi olmadığında başkalarına yardım etmenin verdiği iyi hissin azaldığını gösteriyor. Birine gerçekten seçme özgürlüğü verirseniz, karşınızdaki kişi evet dediğinde bunu gerçekten size yardım etmek istediği için yaptıkları hususunda daha emin hissedeceksiniz.
Bazen amacınız ne olursa olsun birisinin size yardım etmesini sağlamaktır. Belki de çok zor bir durumdasınız ve başkasının yardımına muhtaçsınız. Böyle bir durumda yardım isterken özellikle girişken olmanız ve olumlu bir yanıt alana kadar birden fazla insandan yardım istemeniz gerekebilir. Bazı durumlarda ise öncelikli amacınız anlayışlı olmak ve karşınızdaki kişiyle ilişkinizi korumak olabilir. Yardım talebinizi daha yumuşak bir şekilde ifade edebilir veya hayır demenin sorun olmayacağını açıkça söyleyebilirsiniz.
Neye ihtiyaç duyduğunuzu mümkün olduğunca açık bir şekilde ifade edin
Yardım isteğinizi basit ve belirgin tutmak en iyisidir. Ne istediğiniz konusunda ketum veya belirsiz olmamaya çalışın, yoksa yardım istediğiniz kişi savunmaya geçebilir veya kendisinden istenilen şeyi kabul etme konusunda endişeye kapılabilir.
Nasıl bir yardım istediğiniz konusunda tam olarak emin olmadığınızda bunu açıkça ifade etmek faydalı olacaktır. Mesela kendinizi kaygılı veya depresif hissettiğinizde ve yardım için bir aile üyesine başvurduğunuzda nasıl bir destek aradığınızı henüz bilmeyebilirsiniz. Böyle bir durumda onlara size nasıl bir desteğe ihtiyaç duyduğunuzdan henüz emin olmadığınızı söyleyebilir ve nelerin faydalı olabileceği hakkında sizinle konuşmasını isteyebilirsiniz. Daha sonra bunu birlikte çözebilirsiniz.
Yardım istediğiniz kişi nedenini bilmiyorsa ona biraz bağlam ve gerekçe sunabilirsiniz, ancak lafı fazla uzatmaya veya karşınızdaki kişiyi ikna etmek için çabalamaya gerek yok. Bu karşınızdaki kişiye bir satış konuşması veya yalvarma gibi görünebilir. Bunun yerine yalnızca yardım isteğinizin nedenini belirtin. Örneğin komşunuza, ‘Yarın akşam saat dokuza kadar eve gelmeyeceğim. Köpeğimi beslemek ve onu kısa bir yürüyüşe çıkarmak ister misin?’ diyebilirsiniz. Ya da bir meslektaşınıza: ‘Bu projeyi yetiştirmekte zorlanıyorum. Bu kısmında bana yardımcı olabilir misin?’
Özür dilemenize veya isteğinizi aza indirgemenize gerek yoktur. Karşılığında bir şey teklif etmenize de gerek yoktur. Motivasyon bilimi üzerine araştırmalar yürüten bir sosyal psikolog olan Heidi Grant, mütekabiliyete çok fazla odaklanmanın geri tepebileceğini belirtiyor, ‘çünkü insanlar başkalarına borçlanmayı sevmiyor ve yalnızca karşılıklı alışverişte bulunmak istemiyor’. Şu türdeki feragatlerden kaçının: ‘Normalde senden böyle bir şey istemezdim, ama…’ veya ‘Bana yardım edersen karşılığında çöpünü atarım.’… Karşınızdaki kişiyi ikna etmeye çalışmak veya onları köşeye sıkıştırmak karşınızdaki insana manipüle edildiğini hissettirebilir ve bundan dolayı size karşı içerlenebilirler.
Birisi yardım etmeyi kabul ederse bunu minnetle karşılayın
Yardım istediğiniz kişi bunu kabul etti. Mükemmel! Şimdi ne yapmalısınız? Bazı durumlarda daha fazla detay veya bilgi sağlamanız gerekebilir; hatta karşınızdaki kişi ondan istediğiniz şeyi yaparken ona bazı hatırlatmalar veya farklı türde destekler sunmanız gerekebilir. Bunun yanı sıra birisi size yardım etmeye karar verdiğinde kontrolü elinizde bulundurma ihtiyacını bırakmalısınız. İnsanlar yardım etmeye karar verdikten sonra kontrol edilmekten hoşlanmazlar.
Mükemmeliyetçilik de yardım isteyen kişiler için bir sorun olabilir: Bir şeylerin sizin istediğiniz şekilde yapılmasını tercih ediyorsanız, size yardım eden birisi sizinle aynı standartlara sahip olmayabilir. Ancak yardım almanın faydaları, kontrolü gevşetmeye değebilir.
Birisi size yardım ettikten sonra mutlaka minnetinizi ifade edin. Eğer sizin için küçük bir şey yapmışlar ise basit bir ‘Teşekkür ederim’ muhtemelen yeterli olacaktır. Eğer daha büyük bir konuda yardım etmişler ise bir hediye veya karşılık olarak yapacağınız bir iyilik gerekli olabilir. Bu tür karşılıklar, karşınızdaki kişinin yardımı için ona minnettar olduğunuzu bilmesini sağlayacaktır.
Eğer yardım isteğiniz reddedilirse başka seçenekleri gözden geçirin
Yardım istediğiniz kişi size olumsuz yanıt verebilir. Sorun yok, böyle şeyler olur!
Bunu kişisel algılamamaya çalışın ve tekrar yardım istemekten çekinmeyin.
Yardım istediğiniz kişinin size kızgın olduğunu veya yardım isteğinizin onları rencide ettiğini düşünebilirsiniz. Ancak belki de yalnızca o an oldukça meşgullerdi ve istediğiniz şeyi yapacak durumda değillerdi. Verdikleri cevabı kabullenin, geride bırakın ve yolunuza devam edin. Aynı kişiden başka zaman yardım isteyebilirsiniz.
Hayır cevabı almak acı verici olsa da bu, ne istediğinizi anlamak ve ihtiyaçlarınızın karşılanması için alternatifler düşünmek için bir fırsat olabilir. Bu konuda ensek olmanız ve başka bir yardım kaynağı aramanız veya ihtiyaçlarınızı kendi başınıza karşılamak için yaratıcı çözümler bulmanız gerekebilir.
Elbette yardım etmeye istekli ve bunu yapabilecek birisini bulmadan önce çoğu zaman birden fazla kişiden yardım istememiz gerekebilir. Eğer ‘hayır’ cevabı alırsanız bu isteğinizi bir başkasından isteyip isteyemeyeceğinizi düşünün. Eğer başkasından isteyebiliyorsanız yukarıdaki bilgileri aklınızda tutarak tekrar yardım isteyin.”
Bu yazı ilk kez 28 Nisan 2022’de yayımlanmıştır.
