Yakın zamanda COVID-19 hastalığına yol açan SARS-CoV-2 virüsünün yeni ve tehlikeli bir türü daha ortaya çıktı. İlk kez Güney Afrika’da tespit edilen ve Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) Omicron adını verdiği yeni varyantın, Delta varyantından bile daha hızlı yayıldığı ileri sürüldü. Bunun üzerine aralarında Türkiye’nin olduğu bazı ülkeler varyantın görüldüğü ülkelere seyahat yasağı uygularken, DSÖ bu kararı, “henüz varyant hakkında bilimsel veriler yetersiz” olduğu gerekçesiyle eleştirdi. Peki, Omicron’un temel özellikleri neler? Önceki varyantlardan daha mı tehlikeli? En önemlisi, olduğumuz aşılar bu varyanta karşı da etkili mi?
Nature ve New Scientist bilim dergilerinin yazarları Omicron hakkında şimdiye dek bilinenleri derledi ve aşıların bu varyanta karşı etkisini araştırdı. İki yazıdan ön plana çıkan bölümleri aktarıyoruz:
Omicron ilk olarak ne zaman tespit edildi?
İlk olarak Güney Afrika’da, 14-16 Kasım tarihleri arasında alınan örnekler kullanılarak 23 Kasım’da tespit edildi. Güney Afrika Sağlık Bakanı Joe Phaahla 25 Kasım’da, tespit edilen varyantın ülkede o sıralar vaka sayısındaki hızla artış kaydeden vakaların nedeni olduğuna inandığını söyledi. Aynı gün İngiltere Sağlık Güvenliği Ajansı (HSA) varyantın incelendiğini açıklayarak Güney Afrika, Bostvana, Lesetho, Eswatini (eski adıyla Svaziland), Zimbabve ve Namibya’dan İngiltere’ye seyahatlerin yasaklanmasına yol açtı. Dünya Sağlık Örgütü B.1.1.529 olarak kodladığı varyantı izlemeye aldı. DSÖ’nün SARS-Cov-2 Virüsünün Evrimi Üzerine Teknik Danışma Grubu ise 26 Kasım’da bunu, “endişe konusu varyantı” sınıfına dahil etti. 26 Kasım’da DSÖ, varyantı Yunan alfabesinin 15’inci harfine atıfla Omicron adını verdi.
Güney Afrika’da neler oluyor?
Güney Afrika’da 11 Kasım’da vaka sayısı 274’ken iki hafta içinde bine çıktı. Artış hızı hayli yüksek, ancak İngiltere’de 26 Kasım’da 50 bin vaka görüldüğü hatırlanırsa günlük yeni vaka sayısı oldukça düşük seyrediyor. Güney Afrika’daki vakaların yüzde 80’inden fazlası ülkenin Gauteng vilayetinde görülüyor. Vilayette 17-20 Kasım tarihleri arasında gen dizimi çıkarılan 77 vakanın tamamına yeni bir varyantın yol açtığı belirlendi. Daha çok gençler arasında görülen varyantın üreme hızının ise neredeyse 2 olduğu tespit edildi. Bu oranın ülke ortalaması yaklaşık 1,5.
Omicron’un farkı ne?
İngiltere’nin Cambridge Üniversitesi’nden Sharon Peacock’a göre virüs, “son derece sıradışı mutasyonlara sahip”. Virüsün insan hücreleriyle etkileşime girdiği 30’dan fazla mutasyon bulunuyor. Diğer mutasyonlar virüse bağışıklık sistemini atlatıp daha bulaşıcı ve tedavilere daha az yanıt verir hale gelmesine neden olabilir. Ancak bunlar henüz bilimsel olarak kanıtlamadı. Mutasyonların ne anlama geldiği, hâlâ teorik düzeyde ve laboratuar deneylerinden çok SARS-CoV-2’nin önceki mutasyonlarına dayanıyor.
Omicron daha hızlı mı yayılıyor?
Omicron varyantının mutasyonları Alfa ve Delta varyantlarındakine benzer özellikler gösteriyor ve bu, varyantın daha kolay yayılmasına neden olabilir. Imperial College London’dan Prof. Wendy Barclay. Omicron’un biyolojik olarak Delta varyantlarından daha bulaşıcı olmasının mümkün olduğunu söyledi.
Mutasyonlar ayrıca yeni varyantının antikor tedavisine daha dirençli olabileceğini de gösteriyor. Prof. Barclay, bunun son derece kaygı verici olduğunu söylüyor. Ancak şimdilik varyantın daha ağır hastalığa yol açtığına dair bir işaret yok.
Omicron nerelere yayıldı?
Genom dizileme yöntemiyle varyantın Güney Afrika, Bostwana ve Hong Kong’ta bulunduğu ortaya çıktı. Hong Kong’da, kısa süre önce Güney Afrika’ya seyahat etmiş bir kişide tespit edilen Omicron’un, varyantının ilk örneği olabileceği ileri sürülüyor. İsrail’de ise, kısa süre önce Malavi’ye sayahat etmiş bir kişiden kaynaklandığı tespit edilen vakalar olduğu bildiriliyor. Belçika’da ise bir süre önce Mısır’a seyahat etmiş bir kişiden kaynaklandığı anlaşılan vakalar belirlendiği haber verildi. İngiltere Sağlık Bakanı Sajid Javid, vaka haberleri üzerine, varyantın diğer ülkelere de yayılma olasılığının yüksek olduğunu söyledi. 27 Kasım tarihi itibarıyla İngiltere’de iki vaka tespit edilmiş durumda. Genom dizileme çalışmalarının az yapıldığı ülkelerde bile erken uyarılar gelebilir, çünkü varyant, PCR testleri ile de tespit edilebilen “S-geni atığı” olarak adlandırılan bir mutasyonla bağlantılı.
Omicron, Delta varyantının da önüne geçebilir mi?
Bu henüz bilinmiyor. Omicron’un daha hızlı bulaştığına dair bir kanıt bulunmuyor, ama Güney Afrika’daki hızlı artış bunu işaret ediyor olabilir. Varyantın ilk örnekleri bazı ülkelerde diğer varyantlarla rekabet edemediği için tutunmayı başaramadı. Örneği Beta varyantı da İngiltere’de tutunamamıştı. Alfa varyantı Avrupa’da yaygın biçimde görülürken Güney Afrika’da hiçbir zaman yüksek düzeye ulaşmadı. Omicron’un Delta’dan daha bulaşıcı olmadığı ortaya çıkarsa bu gerçekten iyi haber olacak.
Geliştirilen aşılar Omicron’a karşı etkisiz mi?
Bilim insanları B.1.1.529’un (Omicron) yarattığı tehdidin boyutlarını ortaya çıkarmak için varyantın Güney Afrika’da ve diğer yerlerde yayılışını yakından takip ediyor. Varyantın enfeksiyonu önleyen antikorlara ve diğer bağışıklık sistemi tepkilerine ilişkin deneyler başladı. İlk belirtiler, varyantın diken uçlarında bulunan ve antikorların artık tanıdığı proteinlerde birtakım mutasyonlar olduğu yönünde. Yapılan bilgisayar modellemeleri, B.1.1.529’un bağışıklık sisteminin T-hücrelerinin sağladığı bağışıklığı atlatabileceğine dair ipuçları olduğunu gösteriyor. Ancak bunların da laboratuar testlerinden geçirilmesi gerekiyor. Sonuçların Aralık ayı ortasına kadar alınması bekleniyor.
Oxford Üniversitesi’nde virüs evrimi üzerine araştırmalar yapan Prof. Aris Katzourakis, “Çok fazla değişikliği olduğu için aşının etkisini azaltıyor mu?” sorusunun çok önemli olduğunu söylüyor. Varyantın aşıların etkisini azaltıp atılmadığını yapılacak deneyler belirleyecek. Güney Afrika, varyatın ilk tespit edildiği yer olması ve ülkede Johnson&Johnson, Pfizer-BioNTech ve Oxford-AstraZeneca aşılarının hepsinin uygulanıyor olması, burayı araştırmalar için ideal bir yer haline getiriyor. Gelen haberler, her üç aşıyı yaptırmış olanlar arasında da Omicron enfeksiyonu tespit edildiği yönünde. Haberlere göre, Güney Afrika seyahatinin ardından Hong Kong’a varışında varyantı taşıdığı tespit edilen iki kişinin ise Pfizer-BioNTech aşısı olduğu tespit edildi. Varyantın hangi aşı üzerinde nasıl bir etki yarattığını öğrenmek için ise deneylerin sonuçlarını beklemek gerekiyor.
Omicron’a karşı kişisel nasıl tedbir alınmalı?
Sosyal mesafe, el yıkama, maske takma, aşı ve hatırlatma dozunu yaptırma gibi olağan tedbirler sürdürülmeli. Öte yandan, endişe verici yeni varyantların ortaya çıkması dünya genelinde aşılama oranlarının dengesiz olduğunun bir göstergesi. Mesela Güney Afrika’da aşılama oranı henüz yüzde 24 seviyesinde…
Bu yazı ilk kez 2 Aralık 2021’de yayımlanmıştır.
